Kategori arşivi: blog

NATÜREL SIZMA ZEYTİN YAĞINDAKİ POLİFENOLLER VE İNSAN SAĞLIĞI

Abidin TATLI
Researcher Writer
Degustation, Instructor And Degustator

Yusuf TATLI
Edebiyatçı

Makaleyi PDF olarak indirmek için Linki lütfen Tıklayınız
Polifenoller_Makale

 1. NATÜREL SIZMA ZEYTİNYAĞI
Yağlar insan vücudu için vazgeçilmez besin maddesidir. Çünkü hücrede yapı ve enerji maddesi olarak kullanılır. Organların çevresini sararak organlara destek görevi görür ve dış etkenlere karşı organları korur, vücuttan ısı kaybını önler. Ayrıca hücre yapı maddelerindendir. Bazı yağların bileşiminde vücut tarafından yapılamayan büyüme, gelişme ve derinin sağlığı için gerekli olan yağ asidi bulunur. Bütün yağların nispeten benzer özellikler göstermesine karşın bazı yağların diğer yağlara göre üstünlükleri bulunmakta ve bu yağlar insan vücudu için spesifik yararlar sağlamaktadır. Son yıllarda tüm yağlar içerisinde, özellikle zeytinyağı üzerinde önemle durulmaktadır. Zeytin ve zeytinyağı hakkında yazılı bilgiler çok eskiye dayanmaktadır. Zeytin yetiştiriciliğinin doğuşu konusunda net bir bilgi bulunmamakla birlikte, Akdeniz havzasındaki medeniyetlerin yakınında, günümüzden 8000 yıl öncesinde başlamış olduğu ve zeytin ağacının yaklaşık 6.000 yıl önce de Anadolu’da yetiştirilmeye başlandığı bildirilmiştir. Tarihî gelişimi içinde birçok efsaneye konu olan zeytin, eski uygarlıkların yazıtlarında ve kutsal kitaplarda da yer almıştır (Yücel ve ark., 2011).
Zeytinyağı; zeytin (Olea europeae L.) ağacının olgun meyvelerinden hiçbir kimyasal işlem uygulanmaksızın mekanik yolla elde edilen, oda sıcaklığında sıvı, berrak yeşilden sarıya değişen renkte, kendine özgü tat ve kokuda, doğal olarak tüketilebilen önemli bir bitkisel yağdır.
Çözgen kullanılarak ekstrakte edilen ve reesterifikasyon işlemi görmüş (natürel trigliserit yapısı değiştirilmiş) yağlar ve diğer cins yağlarla karıştırılmış olanlar bu tanımın dışındadır.

 1.1. ZEYTİNYAĞI HAYAT İKSİRİ
Akdeniz’de zeytinyağı, 4000 yıldır bir sağlık iksiri olarak görülmektedir. Daha 30 yıl öncesine kadar birçok eczanede zeytinyağı, incir şurubu ile aynı rafta durur ve satılırdı. Zeytinyağı üzerine gerçek bilimsel çalışmalara başlanması, 1889’u bulmuştur. Şifalı özelliklerinin zamanın bilim dünyası tarafından kabul edilmemiş olmasına karşın, Fransa’da zeytinyağının ilaç yapımında kullanılması, resmî olarak 1748’de kabul edilmiştir.

Büyük şirketlerin reklamları sayesinde, margarin yağlarının 1950’li yıllarda geliştirilip tüketilmeye başlanmasıyla, zeytin ve zeytinyağının yararı, 40 yıl süreyle gölgelenmiştir (Yücel ve ark., 2010).

1.2. ZEYTİNYAĞININ BİLEŞENLERİ
Zeytinyağının, sabit bir bileşimi yoktur. Çünkü zeytinyağı bileşimi; kullanılan zeytinlerin türüne, üretim yılına, zeytinin geldiği bölgeye ve zeytinin sıkılma yöntemine göre değişir. Ayrıca yıldan yıla da farklılık gösterir. Zeytinyağı; yağ asitleri, vitaminler, uçucu bileşenler, suda eriyen bileşenler ve mikroskobik zeytin parçacıklarından oluşan karmaşık bir bileşimdir.
Gıdalarımızda yer alan iç yağı, kuyruk yağı, tereyağı, ayçiçek ve zeytinyağı gibi yağlar, kendine özgü bir metabolizmaya sahiptir ve bu yağların farklı yapısal özellikleri vardır. Bu farklılığın nedeni, yapılarındaki değişik yağ asitleridir. Bu yağ asitleri, molekül yapısındaki hidrojen sayısına göre; doymuş ve doymamış yağları oluşturur(Tatlı, 2010).
Zeytinyağı içeriğinin büyük bir kısmı (>%95) yağ asitleri ile esterleşmiş halde bulunan triaçilgliserol ve küçük miktarlarda da minör bileşenlerden (tokoferoller, fenoller, steroller, hidrokarbonlar ve lezzet bileşikleri) oluşmaktadır (Baldiolive ark.,1996, Psomiadou ve ark., 2000, Tuck ve Havball,2002, Murkoviç ve ark., 2004, Owen ve ark., 2000). Zeytinyağı içerisindeki başlıca yağ asitleri, en yüksek oranda oleik asit (%55–83) olmak üzere, linoleik asit (%3.5–21), linolenik asit (‰.2–1), palmitik asit (%7.5–20) ve stearik asittir (‰.5–5). Zeytinyağı tokoferoller içersinde, miktarı 1,2 ile 43 mg/100 g arasında değişen, en yüksek E vitamini aktivitesi gösteren a-tokoferolleri de içerir, diğer tokoferoller ise yağda çok az miktarda bulunur (Psomiadou ve ark., Gutierez ve ark., 1999). A-tokoferol toplam tokoferol içeriğinin %95’ini oluşturan önemli bir antioksidandır. Gıdalarda ve biyolojik sistemlerde lipid oksidasyonunu önler. Yüksek kalitedeki zeytinyağında tokoferol içeriği 30 mg/100 g olabilirken, yüksek asitli çeşitlerinde bu değerin 0,5 mg/100 g değerine kadar düşebildiği bildirilmiştir (Gümüşkesen, 1999, Nas ve ark., 2001). Rafine edilmiş zeytinyağı α-tokoferolun çok düşük düzeylerini içerir. Zeytinyağının rafine işlemi boyunca tokoferolün %50’sinin kaybolduğu gözlemlenmiştir. Daha fazla tokoferoller koku giderme işlemi boyunca kaybolmaktadır. Zeytinin etli kısmı, suda çözünebilen fenolik bileşikleri içerir. Zeytinyağı içerisinde de zeytinden geçen ve daha az miktarda olan fenolik bileşikler bulunur. Fenolik bileşenleri değişik maddelerden oluşur. Zeytinyağı fenolik asit (vanilik asit, gallik asit, kumarik asit, kafeik asit), fenolik alkol( tyrosol, hidroksityrosol), flavanoid ve sekoridoid gibi basit fenolik bileşikleri içerir (Baldioli ve ark., Owen ve ark., 2000). Zeytinde bulunan fenol bileşenleri ise başlıca oleuropein, verbaskosit, ligrosit gibi fenolik glikozitler ile flavonoidler, flavonol glikozitleri, antisiyaninler ve glikozitleri, fenolik asitler ve diğer bileşenlerdir (Gutierez ve ark., 1999). Fenolik maddeler meyvenin duyusal özelliklerini belirleyen önemli parametrelerdir ve özellikle o-difenoller meyve veya yağın oksidasyona karşı dayanıklılığında antioksidan olarak görev yaparlar (Yücel ve ark., 2010).
Zeytinyağında bulunan squalene (4000–5000 mg/kg) önemli bir hidrokarbondur. Squalene, zeytinyağının sabunlaşamayan maddesinin başlıca bileşenidir (Ağırlıkça %40 kadar). Zeytinyağı, bitkisel yağlar içerisindeki ‘squalene’in en yüksek miktarını içermektedir. Squalene; ilaç, kozmetik ve gıda formülasyonlarında kullanılan biyolojik değeri yüksek bir maddedir (Özçelik ve ark., 2010).
Zeytinyağı içerisinde, doymamış yağ asitlerinin oksidatif bozulmalarından oluşan aldehitler gibi ürünler de (örneğin hekzanal, nonanal, 1-hekzonal ya da 2,4 dekadienal) bulunur. Zeytinyağının içerisinde bulunan alifatik ve aromatik hidrokarbonlar, alkoller, ketonlar, eterler, furan ve thioterpen türevleri de zeytinyağına farklı bir koku ve lezzet katarlar. Ayrıca, zeytinyağının içerisinde A, D, E, K vitaminleri ile kalsiyum, fosfor, potasyum, kükürt, magnezyum, demir, bakır gibi mineraller de bulunmaktadır (Yücel ve ark., 2011).

1.3. ZEYTİNYAĞININ KİMYASAL BİLEŞİMİ
Zeytinyağının kimyasal yapısı; doymuş yağ asitleri (%15), çoklu doymamış yağ asitleri (%15) ve temel olarak da, tekli doymamış yağ asitlerinden (%70) oluşur. Zeytinyağının yağ asidi bileşiminin ana özelliği, tekli doymamış asit düzeyinin yüksek olmasıdır. Bu ise, beslenme ilkelerine uygun ve beslenme açısından dengeli bir bileşimdir.

Diğer yemeklik yağlarla karşılaştırıldığında; zeytinyağında, tekli doymamış yağ asitlerinden oleik asidin çok yüksek oranlarda bulunduğu görülmüştür. Zeytinyağı, 9 ve 10 karbon atomları arasında bir çift bağ bulunan oleik asidi, yüksek oranda içermesiyle karakterize edilir.
Zeytinyağına, kendine has lezzetini veren birçok bileşen vardır. Fenolik bileşikler, bunlar arasındadır. Fenolik bileşikler, aynı zamanda sebzelerde de bulunur ve biyolojik olarak oldukça önemlidirler. Fenolik bileşikler, serbest radikallerin engellenmesinde önemli bir rol oynarlar. Fenolik bileşiklerin, aynı zamanda iltihap kurutucu ve kanamayı durdurucu etkileri de vardır (Yücel ve ark., 2010).

1.4. ZEYTİNİN SAĞLIK BİLEŞENLERİ
Zeytinyağının içeriğinin büyük bir kısmı, (>%95) yağ asitleri ile esterleşmiş halde bulunan triaçilgliserol ve küçük miktarlarda da 230’dan fazla minör bileşenlerden (tokoferoller, fenoller, steroller, hidrokarbonlar ve lezzet bileşikleri) oluşmaktadır.

Zeytinyağı içersindeki başlıca yağ asitleri; en yüksek oranda oleik asit (%55-83), linoleik asit (%3.5-21), linolenik asit (‰.2-1), palmitik asit (%7.5-20) ve stearik asittir (‰.5-5).
Zeytinyağı tokoferoller içersinde, miktarı 1.2 ile 43 mg/100g arasında değişen, en yüksek E vitamini aktivitesi gösteren α-tokoferol içerir, diğer tokoferoller ise yağda sadece az miktarda bulunurlar (Psomiadou ve ark., Gutierez ve ark., 1999). Yüksek kalitedeki zeytinyağında tokoferol içeriği 30 mg/100 g olabilirken, yüksek asitli çeşitlerinde bu değer 0.5 mg/100 g değerine kadar düşebilmektedir. A-tokoferol toplam tokoferol içeriğinin %95’ini oluşturan önemli bir antioksidandır. Gıdalarda ve biyolojik sistemlerde lipid oksidasyonunu önlerler.
Yüksek kalitedeki zeytinyağında tokoferol içeriği 30 mg/100 g olabilirken, yüksek asitli çeşitlerinde bu değer 0.5 mg/100 g değerine kadar düşebildiği bildirilmiştir. Rafine edilmiş zeytinyağı α-tokoferolun çok düşük düzeylerini içerir. Zeytinyağının rafine işlemi boyunca tokoferolün %50’sinin kaybolduğu gözlemlenmiştir. Daha fazla tokoferoller koku giderme işlemi boyunca kaybolmaktadır.
Fitosterol olarak adlandırılan bitki sterolleri yağın sabunlaşmayan kısmını oluştururlar. Zeytinyağında bulunan başlıca fitosteroller β-Sitesterol, ∆7-avenosterol ve kampesteroldür. Steroller zeytinyağının stabilizasyonuna katkısı olduğu ve yüksek sıcaklıklardaki polimerizayon reaksiyonunu önlediği saptanmıştır. Zeytinyağının diğer bitkisel yağlarla tağşişinin tespitinde sterol kompozisyonundan yararlanılmaktadır.
Zeytinin etli kısmı, suda çözünebilen fenolik bileşikleri içerir, zeytinyağı içerisinde de çok az bir miktarda fenolik bileşikler bulunur.
Fenoller değişik maddelerden oluşur. Fenolik asit (vanilik asit, gallik asit, kumarik asit, kafeik asit), fenolik alkol (tyrosol, hidroksityrosol), flavanoid, sekoridoid gibi basit fenolik bileşikleri içerir.
Zeytinde bulunan fenol bileşenleri başlıca oleuropein, verbaskosit, ligrosit gibi fenolik glikozitler ile flavonoidler, flavonol glikozitleri, antisiyaninler ve glikozitleri, fenolik asitler ve diğer bileşenlerdir. Fenolik maddeler meyvenin duyusal özelliklerini belirleyen önemli parametrelerdir ve özellikle o-difenoller meyve veya yağın oksidasyona karşı dayanıklılığında antioksidan olarak görev yaparlar.
Zeytinyağında bulunan squalene (4000-5000 mg/kg) önemli bir hidrokarbondur. Squalene zeytinyağı sabunlaşamayanlarının başlıca bileşenidir (Ağırlıkça % 40 kadar).
Zeytinyağı, bitkisel yağlar içerisindeki squalene’in en büyük miktarını içermektedir.
Squalene; ilaç, kozmetik ve gıda formülayonlarında kullanılan biyolojik değeri yüksek bir maddedir.
Zeytinyağı içersinde doymamış yağ asitlerinin oksidatif bozulmalarından oluşan aldehitler gibi ürünler; örneğin hekzanal, nonanal, 1-hekzonal ya da 2,4 dekadienal, bulunur. Ayrıca alifatik ve aromatik hidrokarbonlar, alkoller, ketonlar, eterler, furan ve thioterpen türevleri zeytinyağına farklı bir koku ve lezzet katarlar.

2. ZEYTİNYAĞININ İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ
Son yıllarda yapılmış araştırmalarla, zeytin ve zeytinyağının lezzetli bir besin olmasının yanı sıra, insan sağlığı üzerine de çok fazla yararlı etkisi olduğu kanıtlanmıştır. Zeytin ve zeytinyağının yararları çok uzun yıllardır bilinmesine karşın, yapılan bu bilimsel çalışmalarla zengin bir bilgi birikimi oluşmuştur. Zeytinyağının kolesterol düzenleyici etkisi, kalp ve damar sağlığı üzerindeki etkisi, ağrı kesici etkisi, yüksek tansiyonu düşürücü etkisi, iltihabî hastalıkların oluşmasını önleyici etkisi, kanser önlemedeki etkisi, kemik gelişimine etkisi, iç organlara olan faydalı etkisi, osteoporoz’a ve yaşlanmaya karşı etkileri, ağrı kesici etkisi son yıllarda çokça araştırılmış ve bu konuda sayısız çalışmalar yapılmıştır (Yücel ve ark., 2010).

2.1.NATÜREL SIZMA ZEYTİNYAĞINDAKİ POLİFENOLLER
Zeytinyağı, büyük bir kısmı yağ asitlerinden oluşan aynı zamanda daha az oranda; tokoferoller, fenoller, lezzet bileşikleri, hidrokarbonlar ve steroller de içeren, içerdiği bu bileşenlerinden dolayı son yıllarda insan sağlığı üzerine etkilerinden dolayı oldukça fazla dikkat çeken, çokça araştırılmış ve bu konuda sayısız çalışmalar yapılmış bir yağ çeşididir. Bu çalışmalar sonucunda insan sağlığı üzerine bu kadar olumlu etkisi bulunan zeytinyağı bilim adamları tarafından mucize yağ olarak tanımlanmaya başlanmıştır. Bu çalışmada zeytinyağının insan sağlığı ve üzerine yukarıda belirtilmiş etkiler özetlenmiş ve bu konu literatürde yapılan bilimsel çalışmaların ışığında incelenerek derlenmiştir (Yücel ve ark., 2010).
Genellikle bitkilerde bulunan polifenoller düzenli olarak tüketildiğinde kanser, kalp ve damar hastalıkları ve sinir sistemindeki arızalar dâhil birçok kronik hastalığa yakalanma riski azalmaktadır. Polifenoller; doğrudan doğruya antioksidan etki yapmak yerine, hücrelerin uyarı kanallarında normal ve patolojik ortamlardaki faaliyetlerini yönlendiren bir ilişki oluştururlar. Bu ilişkileri MAP kinazı (ERK, JNK, s.38) ve PI3 kinazı/Akt sinyalleri olarak iki bölümde ele almakta ve onların normal ve anormal hücre faaliyetlerini etkileyerek kanser, kalp damar hastalıkları ve sinir sistemindeki arızaların tanılanma ve seyri sürecindeki etkinliğini ortaya koymaktayız. Örneğin, nöronlardaki ERK’i harekete geçirme yetenekleri sinirlerin canlılığını ve işlerliğini sağlayarak Alzheimer hastalığının ilerlemesini engellerken; polifenollerin ERK’leri harekete geçirmesi vasküler endotel hücrelerini etkileyerek azot oksit oluşumunu, yüksek tansiyonu ve kalp damar hastalıkları riskini azaltmaktadır. Bu incelemenin ana amacı polifenollerin kanser, kalp ve damar hastalıkları ile sinir sistemindeki arızaların engellenmesinde oynadığı rolü gözler önüne sermektir. Bu amaca yönelik epidermiyolojik veriler, laboratuvar ortamında insanlar ve hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen araştırmaların sonuçları ile bunların, hücrelerin fizyolojik yapıları üzerindeki etkileri üzerinde durulmaktadır.

2.2. POLİFENOL NEDİR VE NE İŞE YARAR?
Polifenoller, her molekülde birden fazla fenol grubunun bulunduğu bileşiklerdir.
Polifenoller, genelde bitkilerde bulunur ve bitkilerin renklenmelerinden, örneğin sonbahardaki yaprak renklerinden, sorumludurlar (Tatlı, 2010).

Antioksidan özelliklerinden dolayı insan sağlığına muhtemel faydaları vardır. Antioksidan polifenollerin, oksidatif stresi (reaktif oksijen ile meydana gelen stres) azaltmalarından dolayı kardiyovasküler hastalık ve kanser risklerini de azalttığına dair bulgular vardır. Bu bileşiklerin, alzheimer hastalığının başlangıcını da geciktirdiği gözlenmiştir (Tatlı, 2010).
Asitsiz zeytinyağı önemli bir polifenol kaynağıdır.
Polifenoller antioksidan olarak insan vücudundaki çeşitli nedenlerle oluşmuş serbest radikalleri temizleme kabiliyetine sahiptirler. Ayrıca, ağır ve radyoaktif metalleri şelatlama konusunda, polifenoller oldukça etkilidirler (Tatlı, 2010).
Polifenoller, çeşitli reaktif oksijen türlerini hücrelerden uzaklaştırarak, metabolizmayı zinde tutarlar.
İnsanlara diğer faydalarına bakacak olursak, Koroner arter hastalığı gibi enflamasyonlu hastalıklarda azalmaya neden olmaktadır. Bitkiler tarafından üretilen bir antibiyotik olan resveratrol gibi bazı polifenol antioksidanları, tümör oluşumunu ve gelişimini önlemektedir. Polifenollerin yaşlanmayı yavaşlatıcı özelliğinin yanı sıra derideki kırışıklıkları da giderdiği tespit edilmiştir. Polifenoller birçok deri üstü ve deri altı hastalıkların (kıl dönmesi gibi) tedavisinde kullanılmaktadır (Tatlı, 2019).
Hydroxytyrosol antimikrobiyal ve antikanserojen aktiviteye sahiptir. Damar genişletici, tansiyonu ve kan şekerini düşürücü etkisi bulunur. Serbest ve süperoksit radikalleri (Üzerinde bir elektron fazlalığı bulunan oksijen molekülüne, süperoksit radikal denir.) yok eder. Eritrositlerin oksidatif zarar görmesini azaltır. DNA hasarını ve LDL oksidasyonunu önler. Tromboksan seviyesine yardımcı olur. Menopoz sonrası kadınlarda kolesterolün yükselmesini engeller ve kolesterolü yüksek kişilerde LDL peroksidasyonunu azaltır. Apoptosisi (programlanmış hücre ölümü) teşvik eder ve tümör hücrelerinin çoğalmasını önler.
İtalyan tıp insanı Prof. Publio Viola’nın dediği gibi, “Eğer olmasaydı, zeytinyağını icat etmek zorunda kalırdık.”
Zeytinyağı, omega-6 yağ asidinin, omega-3 yağ asidine oranını da düzenlemektedir.  Omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinin vücuda belli bir oranda alınması çok önemlidir. Çünkü bu oranlardaki dengesizlik durumunda hastalıklar ve kanser de dâhil olmak üzere, kalp ve bağışıklık sistemi ile ilgili birçok hastalığın ilerlemesi söz konusu olmaktadır. İşte tüm bu sebeplerden dolayı pek çok insan zeytinyağı ile sağlık bulmaktadır.
Düzenli kullanıldığında zeytinyağının, kalbe, diyabete, aşırı şişmanlığa, hücre yaşlanmasına, safra kesesi taşlarına, hatta bazı kanserlere karşı korunma sağladığını biliyoruz.
Zeytinyağının faziletleri, Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA)tarafından da resmen kabul edilmiştir. FDA bugün, zeytinyağından elde edilen doyurulmamış yağların, nitelikli sağlık hizmeti için uygun olduğunu ve günde 2 çorba kaşığı zeytinyağı yemenin, koroner kalp rahatsızlığı (CHD) riskini azalttığını duyurdu.
Aynı zamanda da günlük tüketilen kalori miktarında da artışa neden olmamaktadır. Bu uygulama, geçen yıl benzer uygulamaların doğruluğunun ortaya koyup, etkilerinin görülmesi sürecinden beri FDA‘nın, geleneksel gıdalar için duyurduğu üçüncü nitelikli sağlık hizmetidir (Tatlı, 2010).
Epidemiyolojik araştırmalar, beslenmede yüksek dozda polifenol tüketiminin kalp ve damar hastalıkları, belli kanser türleri (Kuriyama ve ark., 2006) ve sinir sistemindeki arızalar (Checkoway ve ark., 2002) dahil olmak üzere çok sayıda hastalığa yakalanma riskinin azalmasına yol açtığını göstermekte.  Özellikle laboratuvar ortamında insanlar ve hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen araştırmalarda,  flavonoidler olarak tanımlanan bir grup polifenol ile son derece olumlu sonuçlar elde edilmiştir (Schroeter ve ark., 2001). Kalp ve damar hastalıklarında flavonoidler lipit metabolizmasında değişim oluşturabilmekte (Zern ve ark., 2005), düşük yoğunlukta lipoprotein oksidasyonunu engellemekte (Jeong ve ark., 2005), arteroskleroz lexyonlarını (Fuhrman ve ark., 2005) ve  plak oluşumlarını önlemekte (Hubbard ve ark., 2006), vasküler hücrelerin  birbirine yapışmasının önüne geçmekte (Ludwig ve ark., 2004), endotel fonksiyonlarını düzenlemekte (Hallund ve ark., 2006) ve kan basıncını düşürmektedir (Hodgson ve Croft, 2006). Bununla beraber flavonoidler aynı zamanda, algılamayı güçlendirmekte ve sinir sisteminde yaşlanmaya bağlı bilinç azalmasının (Joseph ve ark., 1999) ve  kireçlenmenin önüne geçmekte,  tümör hücrelerinin apoptozunu azaltmakta (Mantena ve ark., 2006, Fabiani ve ark., 2002, Fini ve ark., 2008), kanser hücrelerinin üremesini durdurmakta (Corona ve ark., 2009, Wang ve ark., 2000) ve damar genişlemesini ve tümör hücrelerinin saldırılarını engellemektedir  (Piao ve ark., 2006). Bu incelemede polifenollerin bu üç kronik hastalıkta oynadığı rolün ayrıntıları ve yeri geldiğinde laboratuvar ortamında nasıl faaliyet gösterdikleri ele alınacaktır (Vauzour ve ark., 2010).
Bu özel zeytinyağı kategorisi oluşturuldu; çünkü ‘Zeytinyağı’nın ortada olan sağlık faydalarının ve bu konuda giderek artan araştırma ve kanıtların tüketiciye doğrudan aktarılması gerektiğine inanıyoruz. Günümüzdeki uygulamalar, bu şekilde yüksek bir polifenol sayımı yaparak EVOO’lar ile Zeytinyağları arasında ayırım yapılmasına izin vermemektedir.
Zeytin çeşitleri, ‘zeytinyağı’ndaki polifenollerin seviyesinde en önemli rolü oynamaktadır. Araştırmalar göstermiştir ki hemen hemen tüm zeytin çeşitleri; Extra Virgin Olive Oil üretebilmektedir. Ancak bu zeytin çeşitleri içinde, çok yüksek seviyelerde polifenoller (yaklaşık 300 mg / kg) olduğu kanıtlanmış sadece birkaç zeytin çeşidi vardır: Koroneiki (Yunanistan), Coratina (İtalya), Delice, Memecik, Ayvalık (Türkiye) ve Cornicabra (İspanya) bunlardan bazılarıdır. Geleneksel olarak düşük polifenol sayımı olan çeşitler ise; Arbequina (İspanya) ve Sevillano (ABD)dur(Tatlı, 2019).

2.3. SAĞLIKLI EVOO İÇİN POLİFENOLLER ARALIĞI
Mevcut kabul edilen standartlar, ele almaya çalıştığımız istisnaî zeytinyağı kategorilerini tanımlamada yetersizdir. Zeytin çeşitliliği, arazi, hava, hasat ve öğütme uygulamalarının polifenol seviyelerini etkilediği göz önüne alındığında; zeytinyağlılardan sağlık bakımından fayda sağlayabilmek ve AB Sağlık Beyanı’na uygun kalitede ürüne sahip olabilmek için tüm Ekstra Sızma Zeytinyağı (EVOO)‘ların yüksek seviyede Polifenollere sahip olması gerekmektedir. 

Araştırmalar, Sızma Zeytin Yağı’nın 50 – 800 mg/ kg arasında değişebilen bir ‘doğal polifenol’ seviyesine sahip olduğunu göstermiştir.
Ortalamada, EVOO’lar (en yüksek kaliteli zeytinyağı) 100-250 mg / kg polifenol içeriğine sahiptir.
Zeytinyağındaki polifenol seviyesi Avrupa Birliği Sağlık Beyanı’na uygun (300 mg/kg civarında) Sızma Zeytinyağı; Sağlıklı Extra Virgin Olive Oil diye adlandırılır (Tatlı, 2019). 

2.4. POLİFENOLLER VE ACILIK
Polifenoller zeytin yağındaki acı ve keskin lezzetleri beraberinde getirir, zeytinin ağaçtan alınarak yenilmemesinin temel nedenlerinden biri de acı olmasıdır. Polifenoller, meyve henüz yeşil iken, zeytin meyvesinde en yüksek seviyededirler ve eğer bu zeytini ağaçtan tatmayı denerseniz; en yüksek seviyedeki acılığı fark edebilirsiniz. Zeytin tamamen olgunlaştığında ve ağaçtan düştüğünde daha az acı olur. Bu nedenle, yüksek seviyede polifenollere sahip zeytinyağlarının tadının fazla acı olması bu durumun nedenini daha net açıklamaktadır(Tatlı, 2019).

3. NATÜREL SIZMA ZEYTİN YAĞINDAKİ POLİFENOLLER VE İNSAN SAĞLIĞI
3.1. POLİFENOLLER VE KANSER
Öncelikle sigaraya hayır demeliyiz. Sağlıklı besleneceğiz ama kendimizi de koruyacağız. Bütün hastalalıkların anası stres, sağlıksız beslenme ve kötü alışkanlıklardır. Önce kötü alışkanlıklardan vazgeçip hayatımızı sevmek, mutlu olmak, sağlıklı beslenmek ve zeytin ile zeytinyağı tüketmek gibi güzelliklerle donatmalıyız.

Son yıllarda kanser ve beslenme biçimi arasındaki ilişki çokça araştırılmış ve zeytinyağının bazı kötü huylu tümörler (meme, prostat, rahim, sindirim sistemi) karşısında koruyucu etkisinin olduğu görülmüştür. Zeytinyağının içeriğinde bulunan antioksidanlar, flavanoidler, squaleneler ve polifenoller gibi bileşenlerin kanser önlemede etkili olduğu belirlenmiştir. Örneğin, zeytinyağında bulunan ve önemli bir anti-tümör özellik gösteren squalene bileşeninin deride oluşan kötü huylu bir tümör olan melanomayı azaltan etkiler gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca zeytinyağının, içerdiği antioksidanlarla da kanser oluşumunda etkisi çok olan hücre oksitlenmesini yavaşlattığı,  yine içeriğinde bulunan ß-sitosterol’ün prostat kanser hücrelerinin oluşumunu engellemede yardımcı olduğu görülmüştür. İspanyol araştırıcılar tarafından yapılan bir araştırmada zeytinyağıyla beslenen farelerde diğer yağlarla beslenen farelere oranla daha düşük oranda kolon kanseri riski tespit edilmiştir (Gimeno ve ark., 2002).
Kanser, hücre gelişiminin ve metabolizmanın denetiminde aksamalara yol açan bir grup hastalıktan oluşmaktadır (Hanahan ve Weinberg, 2000). Gerçekten de, kanser hücrelerinin başlıca özelliği diğer hücrelerin çoğalmasını engellediğinden kanser hücresinin üremesine mani olabilen her molekül, güçlü bir korunma sağlar (D’Archivio ve ark., 2008, Guo ve ark., 2009, Kampa ve ark., 2007). Kanserin birçok türü varsa da meme (özellikle kadınlarda), akciğer, bağırsak ve prostat kanserleri ön planda yer almaktadır. Her gün bol miktarda sebze ve meyve tüketmenin, kanserin oluşmasını ve gelişmesini engellediğine inanılmaktadır(Vauzour ve ark., 2010).

Son 20 yıldaki araştırmalar düzenli olarak meyve ve sebze tüketimi ile çeşitli kanser türlerinin oluşması arasındaki ters orantıyı ortaya koymuştur (Franceschi ve ark., 1998, La Vecchia ve ark., 1999). Daha yakın dönemlerde geniş çaplı gerçekleştirilen araştırmalardan elde edilen veriler bu epidemiyolojik bağlantıyı doğrulamaktadır (Benetou ve ark., 2008, Feskanich ve ark., 2000, Zhang ve ark., 2000, Gonzalez ve ark., 2006, Favero ve ark., 1998). Bununla beraber, bazı araştırmalar mesane, pankreas ve mide kanserlerinde sebze ve meyve tüketiminin etkili olmadığını göstermektedir (Larsson ve ark., 2008, Larsson ve ark., 2006, Botterweck ve ark., 1998) ve kısa süre önce gerçekleştirilen bir epidemiyolojik inceleme sebze ve meyve tüketimi ile kanser oluşumu arasında hemen hiçbir bağlantı bulunmadığını kanıtlamıştır (Benetou ve ark., 2008, Boffetta ve ark., 2010). Buna karşın belli sebze ve meyvelerin, ya da bunların içerdiği polifenollerin özellikle çok yoğun olarak bulundukları bağırsaklarda kanserin oluşmasını engellemesi mümkün görülmektedir. Aslında birçok araştırma polifenol içeren birçok sebze ve meyvenin bağırsak kanserinin gelişmesini engellemekte çok etkili olduğunu ortaya koymaktadır (Boffetta ve ark., 2010; Li ve ark., 2009).

Hücre bazında çayda, kırmızı şarapta, kakaoda, meyve sularında ve zeytinyağında bulunan polifenollerin kanser oluşumunu ve tümör gelişimini engellediğiyle ilgili kanıtlar bulunmaktadır (Middleton ve ark.,  2000). Örneğin, bunlardaki polifenoller reaktif unsurlara (Duthie ve Dobson,  1999) ve kanserli her mutasyona uğramış hücreye müdahale edebilmekte (Calomme ve ark., 1996),  hücre çoğalışını denetleyen ana proteinlerin harekete geçmesini sağlayabilmekte (Plaumann ve ark., 1996) ve kansere bağlı bir takım genlerin ortaya çıkışının önünü kesebilmektedir (Van Erk ve ark., 2005). Daha da önemlisi hayvanlar (Khan ve ark., 1988), insan hücreleri (Takada ve ark., 2002) ve insan gelişimindeki aksamalar (Inoue ve ark., 2001) üzerinde yapılan araştırmalarda yeşil çayda bulunan flavanollerin kansere karşı etkili olduğunu ortaya koymuştur. Aynı zamanda yeşil çay tüketiminin safra kesesi (Takada ve ark., 2002), mesane (Rieger-Christ ve ark., 2007) ve bağırsak (Khan ve ark., 2006) kanseri riskini önemli ölçüde azaltmakta olduğu ileri sürülmektedir. Yeşil çayın kansere karşı etkili oluşunun en önemli nedeni; apoptoz oluşturan ve hücre çoğalmasını düzenleyen proteinleri değişime uğratarak kanser hücrelerinin gelişimini engelleyen, metastazın önüne geçen,  epigallotechin gallate (EGCG) adındaki flavanoldür (Khan ve ark., 2006, Vauzour ve ark., 2010).

Flanvoidlerin yanı sıra fenol alkol, lignan ve secoirioidlerin (ki bunların tümü zeytinyağında yoğun olarak bulunmaktadır) kansere karşı etkili olduklarına inanılmakta (Owen ve ark., 2000), incelenen örneklerde (Llor ve ark., 2003), kansere yakalanmış hayvan (Bartoli ve ark., 2000; Solanas ve ark., 2002) ve insanların (Owen ve ark., 2000)  bağırsaklarında bunlara rastlanmaktadır. Zeytinyağındaki fenoller insan bağırsağında kanser hücrelerinin oluşumunu, gelişimini ve metastaza dönüşümünü engelleme  yeteneğine sahiptirler (Gill ve ark., 2005; Hashim ve ark., 2008) ve bağırsak kanserinin gelişiminde önemli bir rol oynayan COX-2 ve Bel-2 proteinlerinin oluşmasının önüne geçmektedirler (Llor ve ark., 2003) (Şekil 12).

Polifenoller, kansere karşı etkinliklerini  kanserojen unsurların yok edilmesi (Botterweck ve ark., 1998; Owen ve ark., 2000), kanser hücresinin uyarısını engelleme (Khan ve ark., 2006; Corona ve ark., 2007) ve sağlıklı hücrelerin gelişmesini sağlama (Corona ve ark., 2009; Wang ve ark., 2000), apoptoz oluşturma (Mantena ve ark., 2006; Fabiani ve ark., 2002; Fini ve ark., 2008) ve enzim faaliyetlerini tetiklemek (Adams ve Chen, 2009) gibi çeşitli biçimlerde sergileyebilirler. Örneğin, polifenollerin yol açtığı glutatyon peroksit , kataliz, NADPH-kinin oksidoredüktör, glütatyon S-transferaz ve/veya P450 enzim faaliyetlerindeki artış kanserojen unsurların yok olmasını sağlayabilir (Khan ve ark., 1992). Dahası, polifenoller uyarıcı yolları engelleyebilir (Dhillon ve ark., 2007: Hopfner ve ark., 2008: Ramos, 2008). Yani kanser hücresinin oluşumuna yol açan MAPK kinaz ve P13 kinaz (Fang ve Richardson, 2005; Wang ve ark., 2010; Corona ve ark., 2009). MAPK uyarısı uzun süredir kanser tedavilerinde, insanlardaki kanser hücrelerinin büyüme ve var oluşunu düzenlemede (Sebolt-Leopold ve Herrera, 2004), aynı zamanda COX21’in saptanmasında (Tsatsanis ve ark., 2006) (Şekil 12) oynadığı rol açısından önemsenmektedir(Vauzour ve ark., 2010).
Bu açıdan bakıldığında polifenoller bağırsak kanserlerindeki p38/CREB, tümör hücrelerindeki COX-2 ve G2/M gibi  kanserojen unsurları engellemekte çok etkindirler (Corona ve ark., 2007). Ayrıca hidroksitirosol (Guichard ve ark., 2006), epikatekin (Lee ve ark., 2006) gibi unsurların ERK1/2  fosforlanma ve cyclin D1 faaliyetlerini de engelleyerek hücrelerin çoğalmasını engellediği görülmüştür (Adhami ve ark., 2007) (Şekil 12). Bunun yanı sıra hidroksitirosol ve çayda bulunan EGCG gibi flavanollerin bağırsak kanserlerinde  tümörlerin çoğalmasına yol açan COX3 faaliyetlerinin önüne geçtiği saptanmıştır (Adhami ve ark., 2007; Banerjee ve ark., 2006; Kumar ve ark., 2007; Chell ve ark., 2006).

Flavonoid kaynaklı MAP kinaz ve PI3 kinaz sinyallemesinin aktivasyonu ve / veya inhibisyonu, gen ekspresyonunu sağlayan transkripsiyon faktörlerinin aktivasyonuna yol açar. Örneğin, ERK / Akt ve akışaşağı transkripsiyon faktörü CREB’in flavonoidler tarafından aktivasyonu, nörodejeneratif süreçleri etkileyen nöronal canlılık ve sinaptik plastisitede değişiklikleri teşvik edebilir. JNK, ASK1 ve p38 yollarının polifenolün neden olduğu inhibisyonu, hem nöronlardaki apoptozun inhibisyonuna hem de mikrogliadaki nöroinflamatuar reaksiyonların azalmasına (azalmış iNOS ekspresyonu ve NO • salınımı) yol açar. Alternatif olarak, sinyalleşme ile etkileşimleri, vaskülatürde nitrik oksit salınımını kontrol eden ve böylece CVD riskini etkileyen eNOS gibi proteinlerin doğrudan aktivasyonuna yol açabilir(Vauzour ve ark., 2010).
Tümörlerin bir başka özelliği glikoz içeriğinin artması ve proteinlerde yüksek dozda glikoz ürünlerinin (AGE’ler) oluşmasına yol açmasıdır. Gerçekten de AGE ölçümlerinde tümörlerde N^c-Carbozymethyllysine 8(CML) ve argpyrimidine belirlenmesi bunların kanserin  gelişmesindeki rollerini ortaya koymaktadır (Van Heist ve ark., 2005). Bazı polifenollerin hem laboratuvar hem de gerçek yaşam ortamında AGE oluşmasını engellediği ve böylece kanser ilerlemesinin önüne geçtiği ileri sürülmektedir (Bengmark, 2007; Kiho ve ark., 2004: Lo ve ark., 2006; Sang ve ark., 2007). Ayrıca RAGE gibi AGE reseptörleri kanser hücrelerinin bölünerek çoğalmasında ve metastaz oluşumunda önemli bir rol oynamaktadır (Kuniyasu ve ark., 2001; Sparvero ve ark., 2009) (Şekil 13) ve ECGCG gibi flavanoller RAGE’leri engelleyerek kanser hücrelerinin çoğalmasının önüne geçebilirler (Takada ve ark., 2002).

Bunlar arasında monosakkarit otoksidasyonu, glikasyon, glikoksidasyon ve AGE reseptörü bağlanması bulunur, bu da iltihap aracılarının aktivasyonu ve salınması ile sonuçlanır.

3.2. POLİFENOLLER VE KOLESTEROL, KALP VE DAMAR HASTALIKLARI
Kolesterol; yaşam için gerekli, beyin, sinirler, kalp, bağırsaklar, kaslar, karaciğer basta olmak üzere tüm vücutta yaygın olarak bulunan ve hücre duvarlarının ana yapı taşlarından birisi olan önemli biyokimyasal bir maddedir. Vücut kolesterolü kullanarak çeşitli hormonları, D vitaminini ve yağları sindiren safra asitlerini üretir. Bu nedenle, kanda belli bir miktarda kolesterol bulunması gerekmektedir ancak kanda fazla miktarda kolesterol varsa bu; kan damarlarında birikmeye, kan damarlarının sertleşmesine ve daralmasına yol açar. Kolesterolün kanda çözülebilmesi, hücre ve organlara taşınabilmesi için önemli bir proteine ihtiyacı vardır. Kolesterol ile bu önemli proteinin birleşmesinden doğan yapıya ‘lipoprotein’ denilmektedir. Yani kolesterol kanda lipoprotein adı verilen bir protein formunda bulunur. Kolesterol çeşitleri tıp dilinde HDL ve LDL olarak isimlendirilir. LDL yani düşük yoğunluklu lipoprotein terimi lipoprotein azlığı nedeniyle kötü huylu kolesterol olarak adlandırılırken, HDL ise yani yüksek yoğunluklu lipoprotein terimi iyi huylu kolesterol olarak isimlendirilir. İyi huylu kolesterolün yüksekliği kalp hastalıklarına yatkınlığı artırır ancak iyi kolesterolün yüksekliğinde lipopreteinler atardamar duvarından kolesterolü uzaklaştırırlar. Kolesterol düşürücü ilaçların birçoğu yüksek kötü kolesterolü düşürdüğü gibi iyi huylu kolesterolü de beraber düşürmektedir. Hâlbuki zeytinyağı kötü huylu kolesterolü düşürürken iyi huylu kolesterolün de yükselmesine yardımcı olur.  Zeytinyağının içindeki tekli doymamış yağ asitleri kötü huylu kolesterolü normal seviyede tutar, ayrıca içerdiği antioksidanlar sayesinde kötü huylu kolesterolün okside olmasını ve damarların çeperlerine çökmesini engeller (Nas ve ark., 2001, Keçeli ve Konuşkan, 2006, Keys ve ark., 1986)Özellikle kalp damar hastalığı olanlar ve bu risk grubu içerisinde olanlara zeytinyağı tavsiye edilmektedir. Bitki sterolleri kolesterol absorpsiyonunu azaltmaktadır. Zeytinyağının içerdiği sterol miktarı LDL kolesterolun küçük bağırsakta emilimini önleyerek kandaki LDL kolesterol seviyesini düşürebilir(Vauzour ve ark., 2010).
 

Zeytinyağının kalp ve damar hastalıklarına olan yararları üzerine çok sayıda araştırma yapılmıştır ((Willett, 1990, World, 1990, Fitó ve ark., 2005, Trichopoulou ve ark., 2003, Kris ve Etherton, 1999, Parthasarathy ve Khoo, 1990,  Roche ve ark., 2000)  Örneğin bu konuda yapılan bir araştırmada; 1 hafta boyunca her gün yaklaşık 2 yemek kaşığı doğal zeytinyağı tüketen insanların kolesterol düzeylerinde son derece olumlu sonuçlar elde edilmiştir (Huang ve Sumpio, 2008). Ayrıca yapılan araştırmalar zeytinyağının ne kadar doğal, işlenmemiş olursa o kadar fazla değerli bileşikler içereceğini ve bu nedenle kalp sağlığı üzerine o kadar faydalı olabileceğini de göstermiştir. Örneğin bir çalışmada doğal ve işlenmiş zeytinyağı, yüksek tansiyon hastalarına düzenli olarak verilmiş ve araştırma sonucunda; doğal zeytinyağını tüketen hastaların kan basınç değerleri, işlenmiş zeytinyağı kullananlara göre daha düşük değerde kaydedilmiştir (Willett, 1990).
Gelişmiş ülkelerdeki ölümlerin önde gelen nedeni kalp damar hastalıkları (CVD), özellikle koroner yetmezliği ve inmedir (WHO, 2009). CVD kalıtım ve çevresel faktörlerin bu hastalığın oluşumunda ve gelişmesinde etkin olduğu kronik ve birçok nedenlerden kaynaklanan bir hastalıktır. Örneğin sigara içmek, aşırı doymuş yağlarla beslenmek ve fiziksel olarak hareketsiz kalmak CVD riskini arttıran ve çok iyi bilinen çevresel faktörlerdir (Ambrose ve Barua, 2004; Jia ve ark., 2002; Tanasescu ve ark., 2002; Twisk ve ark., 2000).

Nedenlerin bu denli çok ve çeşitli oluşu belli bir faktörün, örneğin belli bir beslenme alışkanlığının CVD’deki rolünün belirlenmesini zorlaştırmaktadır. Buna karşın, epidemiyolojik ve kişiler üzerinde yürütülen araştırmalar meyve, sebze, kakao, çay ve şarap gibi zengin polifenol içeriğine sahip besinlerin düzenli tüketerek kalbin korunabildiğini ortaya koymuştur (Arts ve ark., 2001; Hertog ve ark., 1993; Hertog ve ark., 1997; Hertog ve ark., 1995; Knekt ve ark., 1996; Mink ve ark., 2007; Nakachi ve ark., 2000; Rein ve ark., 2000; Renaud ve de Lorgeril, 1992). Araştırmalar flavonol, flavone ve flavanol tüketimi ile kalp damar hastalığı riskinin  ve antoxiyanin ve flavnbone tüketimi sonucu CVD’ye bağlı ölümlerin azalması arasında bir bağlantı bulunduğunu belirlemiştir (Mink ve ark., 2007).
Dahası, meta-analizler günde üç fincan çay içmenin CVD riskini %11 azalttığını (Peters ve ark., 2001), düzenli olarak az miktarda tüketilen kırmızı şarabın ise VD riskini %32 oranında düşürdüğünü ortaya koymuştur (Di Castelnuovo ve ark., 2002). Öte yandan, polifenollerin CVD alanında etkinliği ya da ne denli etkin olduğu konusu üç farklı tartışma konusudur. Aslında kısa süre önce gerçekleştirilen sistematik bir araştırma kalp damar hastalıklarına yakalanma riskini en fazla düşürenlerin soya ve kakaoda bulunan flavonoidler olduğunu (Hooper ve ark., 2008), buna mukabil diğer polifenollerin etkisiz kaldığını (Hertog ve ark., 1997; Lin ve ark., 2007; Rimm ve ark., 1996; Sesso ve ark., 2003) ileri sürmektedir. Bu iddialar arasındaki tutarsızlık yapılan anketlerde farklı beslenme alışkanlıklarının bulunmasından ve iyi beslenen kesimler ve yüksek düzeyde polifenol tüketen kitleler arasındaki farklı polifenol düzeyi ve tipleri bulunmasından kaynaklanıyor olabilir (Vita, 2005).

Farklı insan, hayvan ve hücre tipleri üzerinde yapılan incelemeler; polifenollerin kan dolaşımı sisteminde antioksidan bir etki oluşturduğunu (Rein ve ark., 2000; Stein ve ark., 1999; Wan ve ark., 2001),  kan basıncını düşürdüğünü (Hooper ve ark., 2008; Desch ve ark., 2010; Erlund ve ark., 2008; Grassi ve ark., 2005; Taubert ve ark., 2007a;Taubert ve ark., 2007b; Park ve ark., 2004), endotel fonksiyonunu düzenlediğini (Grassi ve ark., 2005; Heiss ve ark., 2003; Heiss ve ark., 2007; Heiss ve ark., 2005; Engler ve ark., 2004; Schroeter ve ark., 2006; Wang-Polagruto ve ark., 2006; Grassi ve ark., 2009; Widlansky ve ark., 2007; Cuevas ve ark., 2000; Papamichael ve ark., 2004), plak oluşumunu engellediğini (Erlund ve ark., 2008; Pearson ve ark., 2002; Rein ve ark., 2000; Keevil ve ark., 2000), düşük yoğunlukta protein oksidasyonu sağladığını (Wan ve ark., 2001; Mathur ve ark., 2002) ve iltihaplanma riskini azalttığını (Mathur ve ark., 2002; Schramm ve ark., 2003) ortaya koymuştur. Panama’ya bağlı San Blas Adasında yaşayan Kuna Amerindlerde yüksek tansiyon ve CVD hastalığına çok az rastlanması, onların her gün flavanol içeren kakao tüketmelerinden kaynaklandığına inanılmaktadır (Hollenberg ve ark., 1997). Bu alanda son zamanlarda yapılan üç meta-analizde, zengin flavanol içerikli kakaonun tansiyonu düşürdüğü doğrulanmıştır (Hooper ve ark., 2008; Desch ve ark., 2010; Taubert ve ark., 2007b). Siyah çay tüketimi ile tansiyon düşmesi arasında bir bağlantı olduğu saptanmış ise de (Stensvold ve ark., 1992; Yang Y ve ark., 2004), çaydaki polifenol içeriğinin etkisi ise kesinlik kazanmış durumda değildir. Hayvanlar üzerindeki deneyler ilgili kimi raporlarda tansiyonu düşürdüğü belirtilirken (Negishi ve ark., 2004) diğerlerinde hiçbir etkisi bulunmadığı ileri sürülmektedir (Uchida ve ark., 1995). Dahası, kakao ile ilgili araştırmaların aksine,  çay tüketiminin kısa vadede kan basıncı üzerindeki etkisi ile ilgili insanlar üzerinde yapılan deneylerde kesin sonuçlara ulaşılamamıştır (Duffy ve ark., 2001, Hodgson ve ark., 1999; Hodgson ve ark., 2002; Bingham ve ark., 1997) ve kırmızı şarap ya da üzümün kan basıncı üzerindeki etkisi ile ilgili veriler tutarsızdır (Hertog ve ark., 1995; Knekt ve ark., 1996; Park ve ark., 2004; Knekt ve ark., 2000; Andrade ve ark., 2009; Spaak ve ark., 2008; Hansen ve ark., 2005). Bununla beraber kakao, kara üzüm suyu, çay ve kırmızı şarap tüketiminin endotelyal fonksiyonu ve CVD riski ile ilgili kısa ve uzun vadeli yararlarını destekleyen kanıtlar giderek artmaktadır (Stein ve ark., 1999; Grassi ve ark., 2005; Heiss ve ark., 2003; Heiss ve ark., 2007; Heiss ve ark., 2005; Engler ve ark., 2004; Duffy ve ark., 2001; Hodgson ve ark., 2002; Hodgson ve ark., 2005; Agewall ve ark., 1999; Hashimoto ve ark., 2001; Karatzi ve ark., 2004; Whelan ve ark., 2004; Engler ve ark., 2004; Duffy ve ark., 200; Vauzour ve ark., 2010).
Polifenollerin kan dolaşımı sistemindeki rolü ile ilgili olarak bunların nitrik oksit  sentazı (eNOS) düzeyini ve faaliyetini yönlendirme yetenekleri sayesinde, nitrik oksidin endolelde biyolojik olarak varlığını sağladığına inanılmaktadır (Park ve ark., 2004; Appeldoorn ve ark.,  2009; Schmitt and Dirsch, 2009; Fitzpatrick ve ark., 1995; Wallerath T ve ark., 2002; Leikert ve ark., 2002) (Şekil 12). Bu görüşü desteklemek adına polifenollerin fizyolojik yoğunlukları üzerinde yapılan aortik deneylerde, endotele bağlı rahatlama sağladığı gözlemlenmiştir (Fitzpatrick ve ark., 1995; Karim ve ark., 2000; Chin-Dusting ve ark., 2001; Fitzpatrick ve ark., 1998; Fitzpatrick ve ark., 1993; Karamsetty ve ark., 2001; Woodman ve Chan,  2004). Vasküler nitrik oksitteki bu düzenlemenin polifenollerin P14/Akt kinaz ve eNOS fosforlaşmada hücreler arası Ca⁺² gibi unsurlarla bağlantı kurabilmesinden ve bunun sonucunda NO üretiminden kaynaklandığına inanılmaktadır (Lorenz ve ark., 2004, Stoclet ve ark., 2004) (Şekil 12). eNOSları tetiklemenin yanı sıra polifenollerin çoğunun eNOS varlığını yoğaltarak prostacyclin üretimini sağladığı, entel-1 ve endotel NADPH oksidasyonunu (Wallerath T ve ark.; 2002, Corder ve ark., 2001; Murphy ve ark., 2003; Steffen ve ark., 2008; Steffen ve ark., 2007), anjoyojenez ve vasküler hücrelerin dolaşımını ve üremesini, matriz metalloproteinaz (MMP) faaliyetini engellediği (Stoclet ve ark., 2004) gözlemlenmiştir. Ayrıca kakao, kara üzüm, kırmızı şarap, siyah çay, kahve ve böğürtlendeki polifenollerin plak oluşumunun önüne geçmekte son derece etkin olduğu saptanmıştır (Erlund ve ark., 2008; Pearson ve ark., 2002; Rein ve ark., 2000; Freedman ve ark., 2001; Natella ve ark., 2008; Steptoe ve ark., 2007; Gresele ve ark., 2008; Holt ve ark., 2006; Murphy ve ark., 2003). Son olarak flavanoller ve flavonoller RAGE  aracılığı ile MAPK uyarılarını düzene sokarak damarlarda hasara yol açan AGE ‘leri engelleyebilmekte (Peppa ve Raptis, 2008; Schramm ve German, 1998) ve NAPPH oksidazını baskı altına alacak NF-_aB gibi faktörleri oluşturabilmektedirler (Kim ve ark., 2010) (Şekil 12).

3.3. POLİFENOLLER VE SİNİR SİSTEMİNDEKİ ARIZALAR
Yaşlanmakta olan toplumumuzda parkinson ve alzheimer gibi sinir sisteminde ortaya çıkan arızalar giderek daha fazla sorun oluşturmaya başladı.  Yaş ilerledikçe gerek alzheimer (Hy ve Keller, 2000; Nussbaum ve Ellis, 2003), gerekse parkinson (Nussbaum ve Ellis, 2003; de Lau ve Breteler, 2006; Tanner ve Goldman, 1996) hastalıklarına daha fazla rastlanmaktadır(Vauzour ve ark., 2010).

Bu ve benzer sinir sistemi arızaları sinirlerin iltihaplanması, glutamaterjik eksitotoksisite, oksidatif streste artış, demir ve/veya endojen antioksidantların azalması gibi çeşitli faktörler tarafından tetiklenmekteler (Barzilai ve Melamed, 2003; Jellinger, 2001; Spires ve Hannan, 2005).

Bu hastalıklarda uygulanan beslenme yöntemi üzerinde yapılan epidemiyolojik araştırmalar aşırıya kaçmadan tüketilen şarabın alzheimer gibi yaşa bağlı bazı hastalıkları önleyebileceğini ortaya koydu (Lindsay ve ark., 2002, Orgogozo ve ark., 1997; Truelsen ve ark., 2002). Ayrıca düzenli olarak  tüketilen flavonoid içeriği zengin yiyecek ve içeceklerin bunama (Truelsen ve ark., 2002) ve algılamada azalma (Letenneur ve ark., 2007; Morris ve ark., 2006) riskini  %50 azalttığına, alzheimerin ortaya çıkmasını geciktirdiğine (Barzilai ve Melamed, 2003) ve parkinsona yakalanma riskinin azalmasına (Checkoway ve ark., 2002)  yol açtığına inanılıyor.

Birçok araştırma sistemli dolaşımda polifenollerin biyolojik varlığını ortaya koymuştur (Crozier ve ark., 2009; Manach ve ark., 2004; Manach ve ark., 2005; Williamson ve Manach, 2005). Öte yandan bunların beyindeki biyolojik varlıkları konusunda daha az bilgiye sahip olmamıza karşın hesperetin, naringenin ve onların laboratuvar ortamındaki metabolizmaları gibi flavanonların laboratuvar ve gerçek ortamlardaki deneklerde BBB’de geçiş yaptıklarına tanık olunmuştur (Youdim ve ark., 2003). Dahası, böğürtlenle beslenen birçok farenin (Passamonti ve ark., 2005) ve domuzun (Kalt ve ark., 2008, Milbury ve Kalt, 2010) beyin zarında ve beyinciğinde çok sayıda antisiyonine rastlanmıştır. Elde edilen bu sonuçlar polifenollerin yapılarındaki çeşitliliğe karşın BBB’den geçiş yapabildiklerini göstermektedir. Dolayısıyla bu bileşimler sinirlerin korunmasında ve yönlendirilmesinde etkin olabilirler(Vauzour ve ark., 2010).
Flavonoidler beyni farklı biçimlerde koruyabilirler, örneğin savunmasız durumdaki nöronları koruma altına alabilirler, mevcut sinirsel fonksiyonları arttırabilirler ya da yeni nöronların oluşmasını tetikleyebilirler (Youdim ve Joseph, 2001). Örneğin, polifenollerin  oksidatif gerginliğe karşı nöronları koruduğu (Inanami ve ark., 1998) ve AB-den kaynaklanan nöron arızalarını engellediği (Luo ve ark., 2002) ve zengin polifenol içeren Ginkgo biloba  özünün beyin çıkıntısındaki nöronlarda nitrik oksit ve beta-amiloidden kaynaklanan nörotoksiteyi engelleyerek (Tchantchou ve ark., 2007) sinirleri koruduğu (Bastianetto ve ark., 2000) gözlemlenmiştir. Dahası, antosiyanınler ve izoflabonlar (Hsieh ve ark., 2009, Shan ve ark., 2009) normal (Passamonti ve ark., 2005) ve anormal (Ramasamy ve ark., 2005) beyin yaşlanmalarında AGE oluşmasını azaltarak sinir arızalarını engelleyebilirler. Parkinson hastalığında ekşi flavanon tangeretinin 6-hidrokidopamin lezyonundan sonra doğum önceki bütünlük ve fonksiyonlarını sürdürdüğünün görülmesi, bunun parkinson hastalığına bağlı patolojide sinir koruyucu bir unsur olabileceğini düşündürmektedir (Datla ve ark., 2001). Flabonoidlerin sinirleri korumasının yanı sıra kafeik asit ve tirosol gibi fenolik bileşimlerin de gerçek ortamda 5-S-sistenil-dopamin (Vauzour ve ark., 2010) ve peroksinitrik nörotoksiteye (Vauzour ve ark., 2007) karşı  koruyucu olduğu  saptanmıştır.
Öte yandan polifenollerden hafızayı, öğrenmeyi ve genel olarak algılama yeteneğini geliştirmekte yararlanmak konusunda giderek artan bir ilgi mevcuttur (Spencer, 2008a; Spencer, 2008b; Rendeiro ve ark., 2009; Vauzour  ve ark., 2008). İnsanlar üzerinde yapılan araştırmalar meyve ve sebzelerin hafıza (Krikorian ve ark., 2010; Macready ve ark., 2009; How ve ark., 2007) ve depresyon (Krikorian ve ark., 2010) üzerinde etkili olabildiğini  göstermektedir ve hayvanların davranışları da küçük taneli bitkilerin, özellikle böğürtlen ve çileğin unutkanlık gibi yaşlılığa bağlı arızalara karşı etkili olduğunu (Joseph ve ark., 1998; Joseph ve ark., 1999; Casadesus ve ark., 2004; Williams ve ark., 2008; Ramirez ve ark., 2005; Barros ve ark., 2006), tanımayı kolaylaştırdığını (Goyarzu ve ark., 2004) ve  korkulardan kaynaklanan şartlanmaları azalttığını (Ramirez ve ark., 2005; Barros ve ark., 2006) ortaya koymuştur. Yaşlı hayvanların fizyolojik faaliyetlerinde zengin flavonoid içeren yiyecek ve içeceklerin yararı da belirlenmiştir (Joseph ve ark., 1999; Shukitt-Hale ve ark., 2006). Böğürtlenlerin yanı sıra çay (Li ve ark., 2009; Chan ve ark., 2006), nar (Hartman ve ark., 2006), Ginkgo biloba (Bhat ve ark., 1998; Clostre, 2000; Cohen-Salmon ve ark., 1997; Diamond ve ark., 2000; Itil ve ark., 1998; Shif ve ark. ; 2006, Spencer, 2007; Vauzour ve ark., 2007; Williams ve ark., 2004; Winter, 1998) ve quercetin, tutin (Pu ve ark., 2007) ve fisetin (Maher ve ark., 2006) gibi saf flavonolların sinirlerdeki ve davranışlardaki yaşlanmayı geciktirdiği görülmüştür. Dahası, yüksek dozda Ginkgo biloba verilen farelerde kısa vadeli önleyici kaçınma şartlanması görülmüş, uzun vadede yaşlı farelerde pasif kaçınma öğrenmesi gözlenmiştir  (Stoll ve ark., 1996; Topic ve ark., 2002).

Polifenollerin algılama ve sinir sistemi üzerindeki etkilerini, onların nöronlar ve bağ dokuları ile oluşturduğu, kalıtım ve hücre ölümlerini etkileyen bağlantılarından kaynaklandığı düşünülmektedir (Vauzour ve ark., 2007; Williams ve ark., 2004). Örneğin flavovoidler proteinlerdeki ve lipid kinaz sinyallerindeki değişimleri (209, Spencer, 2007; Williams ve ark., 2004) p38 veya ERK1/2 (Bhat ve ark., 1998; Vafeiadou ve ark., 2009) (Şekil 12) yoluyla çok sayıda uyarıda bulunarak etkileyebilirler. Flavonoidlerin bu kinazlar üzerindeki etkileri  uyarı unsurlarını tetikleyebilir (Vafeiadou ve ark., 2009). P38 uyarısına tepki veren ve iNOS endüksiyonu (Wang ve ark., 2005) içinde yer alan nükleer unsur-Kappa B (NF-_KB) de bu unsurlar arasındadır (Bhat ve ark., 2002). Bu da uyarı yolları, aktarıcı unsurlar ve sitokin üretiminin CNS sinir iltihaplarını engelleme arasındaki bağlantıyı ortaya koymaktadır (Şekil 12). Ayrıca sinirsel uyarılarda flavonoidlerin oynadığı rol onların AGE2’lerin yol açtığı nörotoksinleri engelleyebilmektedir (Lee ve Lee, 2007).
Polifenoller bitkilerde bol miktarda bulunmakta ve bu nedenle insanların beslenmesinde oldukça fazla yer almaktadır. Son 20 yılda çeşitli polifenol bileşimlerinin, özellikle flavonoidlerin sağlığa yararları konusunda önemli oranda veri elde edilmiştir. Bunun yanı sıra polifenollerin biyolojik olarak varlığı ve canlı organizmaları etkileyen mekanizmaları belirlenmiştir. Bu mekanizmaların hücrelerin normal faaliyetinde önemli rol oynayan hücresel uyarılarla bağlantıları bulunduğuna inanılmaktadır. Görünüşe göre bu bağlantılar kronik bir hastalığın ilerlemesi ile ilgili çeşitli patolojik süreçleri kontrol altında tutmaktadırlar. Bu açıdan polifenoller, özellikle flavonoidler bir MAPK’ı engelleyen PD98059 ve phosphatidy linositel-3 kinazı (P13) engelleyen LY294002 gibi hücre uyarıcılarını andırmaktadırlar. Gerçekten de son anılanın yapısında quercetin model olarak alınmıştır (Goyarzu ve ark., 2004). LY294002 ve quercetin bağlantı oluşturan ATP grubu ile uyumlu olup bu biyolojik faaliyetteki B zinciri ve doymamış C2-C3 bağlantılarında belirleyici bir unsurdur. Bu açıdan quercetin ve onun canlı metabolizmaların uyarı yollarını etkileyen  AKT/protein kinazını (Spencer ve ark., 2003) engellediği düşünülmektedir; bu da quercetin ve onun metabolizmasının P13-kinaz faaliyetini engellemesi ile uyumludur(Vauzour ve ark., 2010). Polifenollerin hücreler üzerindeki etkisi konusunda bir hayli bilgi edinmiş olmamıza karşın hücre faaliyetlerinde ve bu faaliyetlerin mekanizmasında oynadığı rolü belirlemek için çok daha fazla yol almamız gerekiyor. Her ne kadar biyolojik belirteç değerlendirmeleri ile ve laboratuvar ortamında elde edilen kanıtlar (yani enzimlerin engellenmesi, uyarıların önüne geçilmesi) çeşitli potansiyel mekanizmaları gün ışığına çıkarmış ise de geniş kapsamlı kanıtlara ve belirleyici sonuçlara ulaşılması gerekiyor. Özellikle polifenollerin biyolojik faaliyetlerinin canlı organizmalara etkisini saptamaya yönelik laboratuvar ortamındaki çalışmaları sürdürmek zorundayız. Polifenollerin canlı organizmalardaki biyolojik faaliyetleri çoğunlukla laboratuvar ortamında bitki özleri ya da belli doğal bileşimler üzerinde sürdürülmekte, polifenollerin insan sindirimi ve metabolizması üzerindeki etkileri hesaba katılmamaktadır. Bu nedenle polifenollerin insan bedeni ve çeşili hastalıklarla bağlantıları alanında yorumlar yaparken son derece dikkatlı davranmak zorundayız; özellikle polifenollerin aynı hücre sistemi içindeki fizyolojik metabolizmalarıyla ilgili verilere ulaşılmamış ise. Örneğin, insan vücudunun belli bir polifenolü soğurduğu ile ilgili hiçbir veri yoksa bunu kardiyovasküler sistemdeki ve/veya beyindeki hücrelerde üretilmiş hücreler üzerinde deneyerek biyolojik sonuçlarla ilgili bilgi edinebilir miyiz? Bu durumun istisnaları da olabilir; örneğin henüz sindirim siteminde sindirilip metabolizmaya geçmemiş durumda bulunan plifenoller doğrudan doğruya hücrelerle bağlantıya geçebilir. Bu nedenle belki de polifenollerin ve polifenol özütlerinin bağırsak kanseri hücreleri üzerindeki etkilerini araştırmak yerinde olur ama bağırsak mikrobiyotalar bunları büyük çapta parçaladıkladıklarından canlı organizmadaki mekanizmayı belirlerken bunu da hesaba katmamız gerekir. Bu ve buna benzer unsurlar, laboratuvar ortamındaki verilerin flavanol ve prosiyanidinlerin biyolojik etkileri ve bunların insanlardaki canlı organizmalar üzerindeki etkilerini yorumlamamızı zorlaştırmakta.

Polifenollerin insanlardaki faaliyetleriyle ilgili tezler gelişmekte iken bunların özellikle uzun vadeli beslenme ve insan sağlığı alanındaki olumlu etkileriyle ilgili yeterli kanıta sahip değiliz. Epidemoyolojik araştırmalarda kimi zaman beslenme yöntemleri ve/veya üzerinde çalışılan nüfusun, yeterince denetlenememesi yüzünden kesin sonuçlar içeren verilere ulaşılamamıştır. Özellikle CVD ile ilgili olarak elimizdeki en güçlü veriler insanlar üzerindeki kısa vadeli araştırmalara dayanıyor ve çoğu zaman yeterince denetlenmemiş ve tüketilen yiyeceklerdeki polifenol içeriği saptanmamış oluyor. Hastalığa bağlı olan fizyolojik sonuçları değerlendirmenin yanı sıra polifenollerin özellikle tüketilen besinlerdeki biyolojik varlığı ve gerek sindirim gerekse metabolizmada yaş, cinsiyet gibi unsurların ele alındığı daha fazla araştırma yapmak gerekiyor. Canlı organizmalardaki faaliyetlerde hangi fizyolojik metabolizmaların rol oynadığını ve polifenol tüketiminin yeterli olup olmadığını belirlemek için bu araştırmaları yapmamız gerekiyor. Bu nedenle, hâlihazırda polifenollerin insan sağlığına yararları hakkında çok sayıda belge bulunmakla beraber, bunların kronik hastalıkları önlemekte oynadığı rolün saptanması için daha uzun vadeli, seçmeli, beslenme yöntemlerinin denetlendiği araştırmalar gerçekleştirmek zorundayız. Bu araştırmaların sonuçları polifenollerin kronik hastalık riskini engellemesini sağlamaya yönelik beslenme önerilerinde bulunmamıza ve çeşitli hastalıklarda polifenollerden yeni unsurlar olarak yararlanılabileceğini doğrulamamıza yardımcı olabilir.

3.4. KEMİK GELİŞİMİ ÜZERİNE ETKİSİ
Zeytin ve zeytinyağının kemik gelişimine etkisi de azımsanmayacak kadar çoktur. Zeytin ve zeytinyağının içerdiği E, A, D ve K vitaminleri ile çeşitli mineraller insanların kemik gelişimine yardımcı olmaktadır.  Araştırmacılar kemik yoğunluğunun korunması için en önemli vitaminin, D vitamini olduğunu ispatlamışlardır. D vitamini kalsiyum ve fosforun sindirim sisteminden emilimini sağlar. Böbreklerden kalsiyum kaybını önler. Sonuçta kalsiyum kaybını engelleyerek kemiklerin güçlendirilmesinde yardımcı olur. A vitamini sağlıklı hücre, doku ve kemik gelişimini sağlar,  göz sağlığını korumanın yanı sıra vücuttaki enfeksiyonla da savaşır.

E vitamini vücut hücrelerini koruyan kuvvetli antioksidan etkisiyle, doymamış yağ asitlerini oksijenin hasar verici etkisine karşı da korur. K vitamini ise özellikle kanın pıhtılaşmasını sağlamakla beraber, kemik yoğunluğuna D vitamini kadar etkisi olmasa da, yine de kemik kırılmasını ve kanser riskini azaltıcı yönde etki yapar (Covas, 2007). Zeytinyağı minerallerle vitaminlerin vücutta kullanılmasına yardımcı olur. Ayrıca minerallerin kemiklerde çökmesini sağlayarak da kalsiyum kaybını engeller. Böylece, kemiklerde mineral birikimi olmamasından kaynaklanan kemik erimesi hastalığını da engeller(Özçelik ve ark., 2010).

3.5. İLTİHABÎ HASTALIKLARIN OLUŞMASINI ÖNLEYİCİ ETKİSİ
Zeytin yaprağı ve zeytinyağının içinde başlıca polifenolik antioksidanlardan biri olan ‘oleuropein’ maddesi bulmaktadır. Bu madde ağacı dış etkenlere karşı koruyup, ağaçta hücre yenilemesi yapmaktadır. Oleuropein maddesi su ile hidroliz olduğunda iki ayrı maddeye ayrışmaktadır. Bu maddelerden birincisi ‘elendasit’dir ve antimikrobiyal bir etki gösterir; virüslerin, bakterilerin ve mantarların neden olduğu iltihabi hastalıkları önleyici bir etkisi bulunmaktadır. İkinci madde ise DPE (3,4-dihydroxyphenyl) ethanol^–hydroxytyrosol maddesidir ve iltihap yapan enzimlerin yapımını azaltıcı bir etki gösterir. Balıkesir’in Edremit ilçesinde bir şirket zeytin yaprağından, kanser tedavisi ve kozmetikte kullanılan oleuropein adlı maddenin üretimine başlamıştır (Yücel ve ark., 2010).

3.6. ÇOCUK GELİŞİMİNE ETKİSİ
Zeytinyağı içerdiği linoleik asit (omega 6 yağ asidi) yüzdesi nedeniyle anne sütüne benzemektedir. Bu nedenle yeni doğmuş bebekler ve gelişim çağındaki çocuklar için son derece faydalı bir besin maddesidir.

Natürel sızma zeytinyağı bebeklerin beyninin ve sinir sistemlerinin doğal gelişimine katkıda bulunur. E vitamini ve oleik asit içeriği ile natürel sızma zeytinyağı, çocukların normal kemik gelişimine katkıda bulunur (Özçelik ve ark., 2010).

3.7. YAŞLANMA VE CİLT ÜZERİNE ETKİLERİ
Besinler vücudumuzda enerjiye çevrilirken, hücre gelişimini olumsuz yönde etkileyen oksidanlar açığa çıkar. Bu maddeler yaşlanmayı hızlandırmakta ancak antioksidanlar kullanıldığında oksidanların olumsuz etkileri ortadan kaldırılmaktadır.  Zeytinyağında bulunan başta E vitamini olmak üzere çok sayıda antioksidanlar, doku ve organların yaşlanmasını geciktirici etki yaparlar. Zeytinyağı, başta E vitamini olmak üzere, içerdiği çok sayıdaki antioksidan maddeyle serbest radikal gibi zararlı maddelerin vücudumuzda neden olduğu tahribatı önler, hücrelerimizi yeniler, doku ve organlarımızın yaşlanmasını geciktirir. Yaşlanmayla birlikte ortaya çıkan bir başka sorun da, kireçlenmedir. Aralarında kalsiyumun da bulunduğu bazı mineraller, kireçlenmeyi önler. Zeytinyağı, bu minerallerin vücuttaki etkisini artırarak kireçlenmeye karşı da önemli bir rol oynar.

Ayrıca son yıllarda zeytinyağının yaşlılığa bağlı göz bozukluklarına olan faydalı etkileriyle ilgili olarak araştırmalar yapılmıştır. Avustralya göz araştırma merkezi yaptığı bir araştırmada, haftada yaklaşık yedi çorba kaşığı zeytinyağı yiyen insanlarda, haftada 1 ml den az zeytinyağı yiyenlere nazaran yaşlılığa bağlı göz kusurlarında %50 oranında azalmayla karşılaşılmıştır.
Zeytinyağı, cildin nem oranını yükseltmekte ve cilt yaşlanmasını geciktirmekte ayrıca cilt yaşlanmasına neden olan güneş ışınlarının cilt üzerindeki olumsuz etkilerine engel olmaktadır. Zeytinyağı yenildiğinde cildimizi içten desteklemekte ve cilt yüzeyine sürüldüğünde ise cildi dışarıdan besleyip korumaktadır (Yücel ve ark., 2010).

 3.8. AĞRI KESİCİ ETKİSİ
Natürel sızma zeytinyağının içinde bulunan ve genizden geçerken yakıcılık veren maddenin(oleocanthal)  aynı ağrı kesicilerdeki etken madde olan ibuprofene benzeyen özelliğe sahip olduğu saptanmıştır. 

Oleocanthal isimli madde diğer bitkisel yağlarda bulunmamaktadır.  Bilim insanları, düzenli olarak günde 50 gram soğuk presle sıkılmış sızma zeytinyağı kullanımının, günlük olarak tavsiye edilen ibuprofen dozajının yüzde 10’una denk ağrı kesici etkisinin bulunduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca önerilen düzeyde sızma zeytinyağı yemenin, migren gibi genellikle kronik ağrıların etkilerini azalttığı da ifade edilmiştir (Yücel ve ark., 2010).

3.9. DÜNYADAN SAĞLIK İDDİALARI
Amerika Birleşik Devletleri’nde, Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) 2004 yılında zeytinyağı ile ilgili aşağıdaki sağlık talebini onaylamıştır:
Pek çok epidemiyolojik, biyokimyasal, farmakolojik çalışma zeytinyağı bileşenlerinin oksidatif stresin neden olduğu hastalıklarda etkili olduğunu göstermiştir.

Zeytinyağının özellikle kalp sağlığı üzerine etkileri bilinmektedir ve bu yüksek oranda içerdiği tekli doymamış yağ asitlerine bağlanmaktadır. FDA (Food and Drug Administration), 72 klinik çalışma sonucunda 2004 yılında zeytinyağı etiketlerinin üzerine iki yemek kaşığı (23 g) günlük zeytinyağı tüketilmesinin içerdiği tekli doymamış yağ asitlerinden dolayı koroner kalp hastalıkları riskini azaltacağı şeklinde bir ifade konulmasına izin vermiştir (Anon, 2004). Öyleki zeytinyağındaki antioksidan aktivite; iltihaplanmayı önleme, kolesterol ve kan basıncını düşürme gibi farklı etki mekanizmaları ile çesitli hastalıkların oluşumunda rol alan patolojik süreçlerde etkili olan farklı bileşenlerden oluşmaktadır. Bu olası faydayı elde etmek için zeytinyağı, benzer miktarda doymuş yağın yerini almakta ve bunu günlük tükettiğimiz toplam kalori miktarını arttırmadan sağlamaktadır (Tatlı, 2010)

4. SONUÇ
Sonuç olarak, zeytin ve natürel sızma zeytinyağı lezzetli birer besin kaynağı olmalarının yanı sıra insan sağlığı üzerine çok fazla olumlu etkileri de olan mucize besinler olarak tanımlanabilir.
İnsanoğlunun asırlardır kullandığı zeytin ve zeytinyağı bundan sonra da, bilimsel açıdan da kanıtlanmış olan faydalarıyla birlikte sofraların vazgeçilmezi olmaya devam edecektir.

5. KAYNAKLAR

www.abidintatli.com.tr
www.doktor.com
www.hurriyet.com.tr./saglik
www.ntv.com.tr./saglik
www.olivasa.com.tr
www.sabah.com.tr./saglik
Adams L.S., Chen S. Phytochemicals for breast cancer prevention by targeting aromatase. Front. Biosci. 2009;14: 3846–3863. (PubMed)
Adhami V.M., Malik A., Zaman N., Sarfaraz S., Siddiqui I.A., Syed D.N., Afaq F., Pasha F.S., Saleem M., Mukhtar H. Combined inhibitory effects of green tea polyphenols and selective cyclooxygenase-2 inhibitors on the growth of human prostate cancer cells both in vitro and in vivo. Clin. Cancer Res. 2007;13: 1611–1619. (PubMed)
Agewall S., Wright S., Doughty R.N., Whalley G.A., Duxbury M., Sharpe N. Does a glass of red wine improve endothelial function? Eur. Heart J. 2000;21: 74–78. doi: 10.1053/euhj.1999.1759. (PubMed)(Cross Ref)
Ambrose J. A., Barua R.S. The pathophysiology of cigarette smoking and cardiovascular disease: An update. J. Am. Coll. Cardiol. 2004; 43: 1731–1737. (PubMed)
Andrade A.C., Cesena F.H., Consolim-Colombo F.M., Coimbra S.R., Benjo A.M., Krieger E.M., Luz P.L. Short-term red wine consumption promotes differential effects on plasma levels of high-density lipoprotein cholesterol, sympathetic activity, and endothelial function in hypercholesterolemic, hypertensive, and healthy subjects. Clinics (Sao Paulo) 2009;64: 435–442. (PMC free article) (PubMed)
Appeldoorn M.M., Venema D.P., Peters T.H., Koenen M.E., Arts I.C., Vincken J.P., Gruppen H., Keijer J., Hollman P.C. Some phenolic compounds increase the nitric oxide level in endothelial cells in vitro. J. Agric. Food Chem. 2009;57: 7693–7699. (PubMed)
Arts I. C., Hollman P.C. Polyphenols and disease risk in epidemiologic studies. Am. J. Clin. Nutr. 2005; 81: 317S–325S. (PubMed)
Arts I. C., Jacobs D.R., Jr., Harnack L. J., Gross M., Folsom A.R. Dietary catechins in relation to coronary heart disease death among postmenopausal women. Epidemiology. 2001; 12:668–675. (PubMed)
Baldioli M, Servili M, Perretti G, Montedoro GF. Antioxidant activity of tocopherols and phenolic compounds of virgin olive oil. JAOCS, 73: 1589-1593, 1996.
Banerjee S., Manna S., Mukherjee S., Pal D., Panda C.K., Das S. Black tea polyphenols restrict benzopyrene-induced mouse lung cancer progression through inhibition of Cox-2 and induction of caspase-3 expression. Asian Pac. J. Cancer Prev. 2006; 7: 661–666. (PubMed)
Barros D., Amaral O.B., Izquierdo I., Geracitano L., do Carmo Bassols Raseira M., Henriques A.T., Ramirez M.R. Behavioral and genoprotective effects of Vaccinium berries intake in mice. Pharmacol. Biochem. Behav. 2006; 84: 229–234. (PubMed)
Bartoli R., Fernandez-Banares F., Navarro E., Castella E., Mane J., Alvarez M., Pastor C., Cabre E., Gassull M.A. Effect of olive oil on early and late events of colon carcinogenesis in rats: Modulation of arachidonic acid metabolism and local prostaglandin E (2) synthesis. Gut. 2000;46: 191–199. (PMC free article) (PubMed)
Barzilai A., Melamed E. Molecular mechanisms of selective dopaminergic neuronal death in Parkinson’s disease. Trends Mol. Med. 2003; 9: 126–132. (PubMed)
Bastianetto S., Zheng W.H., Quirion R. The Ginkgo biloba extract (EGb 761) protects and rescues hippocampal cells against nitric oxide-induced toxicity: Involvement of its flavonoid constituents and protein kinase C. J. Neurochem. 2000; 74: 2268–2277. (PubMed)
Benetou V., Orfanos P., Lagiou P., Trichopoulos D., Boffetta P., Trichopoulou A. Vegetables and fruits in relation to cancer risk: Evidence from the Greek EPIC cohort study. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 2008; 17: 387–392. (PubMed)
Bengmark S. Advanced Glycation and Lipoxidation End Products–Amplifiers of Inflammation: The Role of Food. JPEN J. Parenter. Enteral Nutr. 2007; 31: 430–440. (PubMed)
Bhat N. R., Zhang P., Lee J.C., Hogan E.L. Extracellular signal-regulated kinase and p38 subgroups of mitogen-activated protein kinases regulate inducible nitric oxide synthase and tumor necrosis factor-alpha gene expression in endotoxin-stimulated primary glial cultures. J. Neurosci. 1998; 18: 1633–1641. (PubMed)
Bhat N.R., Feinstein D.L., Shen Q., Bhat A.N. p38 MAPK-mediated transcriptional activation of inducible nitric-oxide synthase in glial cells. Roles of nuclear factors, nuclear factor kappa B, cAMP response element-binding protein, CCAAT/enhancer-binding protein-beta, and activating transcription factor-2. J. Biol. Chem. 2002; 277: 29584–29592. (PubMed)
Bingham S. A., Vorster H., Jerling J.C., Magee E., Mulligan A., Runswick S.A., Cummings J.H. Effect of black tea drinking on blood lipids, blood pressure and aspects of bowel habit. Br. J. Nutr. 1997; 78: 41–55.(PubMed)
Boffetta P., Couto E., Wichmann J., Ferrari P., Trichopoulos D., Bueno-de-Mesquita H. B., van Duijnhoven F.J., Buchner F.L., Key T., Boeing H., et al. Fruit and vegetable intake and overall cancer risk in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC) J. Natl. Cancer Inst. 2010;102:529–537. doi: 10.1093/jnci/djq072. (PubMed) (Cross Ref)
Botterweck A.A., van den Brandt P.A., Goldbohm R.A. A prospective cohort study on vegetable and fruit consumption and stomach cancer risk in The Netherlands. Am. J. Epidemiol. 1998; 148: 842–853.(PubMed)
Calomme M., Pieters L., Vlietinck A., Vanden Berghe D. Inhibition of bacterial mutagenesis by Citrus flavonoids. Planta Med. 1996; 62: 222–226. (PubMed)
Casadesus G., Shukitt-Hale B., Stellwagen H. M., Zhu X., Lee H. G., Smith M. A., Joseph J. A. Modulation of hippocampal plasticity and cognitive behavior by short-term blueberry supplementation in aged rats. Nutr. Neurosci. 2004; 7: 309–316. (PubMed)
Chan Y.C., Hosoda K., Tsai C.J., Yamamoto S., Wang M.F. Favorable effects of tea on reducing the cognitive deficits and brain morphological changes in senescence-accelerated mice. J. Nutr. Sci. Vitaminol. 2006; 52: 266–273. (PubMed)
Checkoway H., Powers K., Smith-Weller T., Franklin G.M., Longstreth W.T., Jr., Swanson P.D. Parkinson’s disease risks associated with cigarette smoking, alcohol consumption, and caffeine intake. Am. J. Epidemiol. 2002; 155: 732–738. (PubMed)
Chell S., Kadi A., Williams A.C., Paraskeva C. Mediators of PGE2 synthesis and signalling downstream of COX-2 represent potential targets for the prevention/treatment of colorectal cancer. Biochim. Biophys. Acta. 2006; 1766: 104–119. (PubMed)
Chin-Dusting J.P., Fisher L.J., Lewis T.V., Piekarska A., Nestel P.J., Husband A. The vascular activity of some isoflavone metabolites: Implications for a cardioprotective role. Br. J. Pharmacol. 2001; 133: 595–605. (PMC free article) (PubMed)
Clostre F. Gingko Biloba extract (EGb 761). State of knowledge in the dawn of the year 2000. Ann. Pharm. Fr. 1999; 57: 1S8–1S88. (PubMed)
Cohen-Salmon C., Venault P., Martin B., Raffalli-Sebille M.J., Barkats M., Clostre F., Pardon M.C., Christen Y., Chapouthier G. Effects of Ginkgo biloba extract (EGb 761) on learning and possible actions on aging. J. Physiol. Paris. 1997; 91: 291–300. doi: 10.1016/S0928-4257(97)82409-6. (PubMed) (Cross Ref)
Commenges D., Scotet V., Renaud S., Jacqmin-Gadda H., Barberger-Gateau P., Dartigues J.F. Intake of flavonoids and risk of dementia. Eur. J. Epidemiol. 2000; 16: 357–363. doi: 10.1023/A: 1007614613771. (PubMed) (Cross Ref)
Corder R., Douthwaite J.A., Lees D.M., Khan N.Q., Viseu Dos Santos A.C., Wood E.G., Carrier M.J. Endothelin-1 synthesis reduced by red wine. Nature. 2001; 414: 863–864. (PubMed)
Corona G., Deiana M., Incani A., Vauzour D., Dessi M.A., Spencer J.P. Hydroxytyrosol inhibits the proliferation of human colon adenocarcinoma cells through inhibition of ERK1/2 and cyclin D1. Mol. Nutr. Food Res. 2009; 53: 897–903. (PubMed)
Corona G., Deiana M., Incani A., Vauzour D., Dessi M.A., Spencer J.P. Inhibition of p38/CREB phosphorylation and COX-2 expression by olive oil polyphenols underlies their anti-proliferative effects. Biochem. Biophys. Res. Commun. 2007; 362: 606–611. (PubMed)
Corona G., Spencer J. P., Dessi M. A. Extra virgin olive oil phenolics: Absorption, metabolism, and biological activities in the GI tract. Toxicol. Ind. Health. 2009; 25: 285–293. doi: 10.1177/0748233709102951. (PubMed) (Cross Ref)
Covas MI. Olive oil and the cardiovascular system. Pharmacological Research, 55: 175-186,2007.
Crozier A., Jaganath I.B., Clifford M.N. Dietary phenolics: Chemistry, bioavailability and effects on health. Nat. Prod. Rep. 2009; 26: 1001–1043. (PubMed)
Cuevas A. M., Guasch V., Castillo O., Irribarra V., Mizon C., San Martin A., Strobel P., Perez D., Germain A. M., Leighton F. A high-fat diet induces and red wine counteracts endothelial dysfunction in human volunteers. Lipids. 2000; 35:143–148. (PubMed)
D’Archivio M., Santangelo C., Scazzocchio B., Vari R., Filesi C., Masella R., Giovannini C. Modulatory effects of polyphenols on apoptosis induction: Relevance for cancer prevention. Int. J. Mol. Sci. 2008; 9:213–228. (PMC free article) (PubMed)
Dai Q., Borenstein A.R., Wu Y., Jackson J.C., Larson E.B. Fruit and vegetable juices and Alzheimer’s disease: The Kame Project. Am. J. Med. 2006; 119:751–759. (PMC free article) (PubMed)
Datla K. P., Christidou M., Widmer W. W., Rooprai H.K., Dexter D.T. Tissue distribution and neuroprotective effects of citrus flavonoid tangeretin in a rat model of Parkinson’s disease. Neuroreport. 2001; 12: 3871–3875. (PubMed)
De Lau L.M., Breteler M.M. Epidemiology of Parkinson’s disease. Lancet Neurol. 2006; 5: 525–535. (PubMed)
Desch S., Schmidt J., Kobler D., Sonnabend M., Eitel I., Sareban M., Rahimi K., Schuler G., Thiele H. Effect of cocoa products on blood pressure: Systematic review and meta-analysis. Am. J. Hypertens. 2010; 23: 97–103. (PubMed)
Dhillon A.S., Hagan S., Rath O., Kolch W. MAP kinase signalling pathways in cancer. Oncogene. 2007; 26: 3279–3290. (PubMed)
Di Castelnuovo A., Rotondo S., Iacoviello L., Donati M. B., De Gaetano G. Meta-analysis of wine and beer consumption in relation to vascular risk. Circulation. 2002; 105: 2836–2844. (PubMed)
Diamond B. J., Shiflett S. C., Feiwel N., Matheis R. J., Noskin O., Richards J. A., Schoenberger N. E. Ginkgo biloba extract: Mechanisms and clinical indications. Arch. Phys. Med. Rehabil. 2000; 81: 668–678. (PubMed)
Duffy S.J., Keaney J.F., Jr., Holbrook M., Gokce N., Swerdloff P.L., Frei B., Vita J.A. Short- and long-term black tea consumption reverses endothelial dysfunction in patients with coronary artery disease. Circulation. 2001; 104: 151–156. (PubMed)
Duthie S.J., Dobson V. L. Dietary flavonoids protect human colonocyte DNA from oxidative attack in vitro. Eur. J. Nutr. 1999; 38: 28–34. doi: 10.1007/s003940050043. (PubMed) (Cross Ref)
Engler M. B., Engler M. M., Chen C.Y., Malloy M.J., Browne A., Chiu E.Y., Kwak H.K., Milbury P., Paul S. M., Blumberg J., Mietus-Snyder M.L. Flavonoid-rich dark chocolate improves endothelial function and increases plasma epicatechin concentrations in healthy adults. J. Am. Coll. Nutr. 2004; 23: 197–204. (PubMed)
Erlund I., Koli R., Alfthan G., Marniemi J., Puukka P., Mustonen P., Mattila P., Jula A. Favorable effects of berry consumption on platelet function, blood pressure, and HDL cholesterol. Am. J. Clin. Nutr. 2008; 87: 323–331. (PubMed)
Fabiani R., De Bartolomeo A., Rosignoli P., Servili M., Montedoro G.F., Morozzi G. Cancer chemoprevention by hydroxytyrosol isolated from virgin olive oil through G1 cell cycle arrest and apoptosis. Eur. J. Cancer Prev. 2002; 11: 351–358. (PubMed)
Fang J. Y., Richardson B.C. The MAPK signalling pathways and colorectal cancer. Lancet Oncol. 2005; 6: 322–327. (PubMed)
Favero A., Parpinel M., Franceschi S. Diet and risk of breast cancer: Major findings from an Italian case-control study. Biomed. Pharmacother. 1998; 52:109–115.
PubMed)
Feskanich D., Ziegler R. G., Michaud D. S., Giovannucci E. L., Speizer F. E., Willett W. C., Colditz G. A. Prospective study of fruit and vegetable consumption and risk of lung cancer among men and women. J. Natl. Cancer Inst. 2000; 92: 1812–1823. (PubMed)
Fini L., Hotchkiss E., Fogliano V., Graziani G., Romano M., De Vol E.B., Qin H., Selgrad M., Boland C.R., Ricciardiello L. Chemopreventive properties of pinoresinol-rich olive oil involve a selective activation of the ATM-p53 cascade in colon cancer cell lines. Carcinogenesis. 2008; 29:139–146. (PubMed)
Fitó M, Cladellas M, Torre R L, Martí J, Alcántara M, Pujadas-Bastardes M, Marrugat J, Bruguera J, López-Sabater M.C, Vila J, Covas, MI., and the members of the SOLOS Investigators. Antioxidant effect of virgin olive oil in patients with stable coronary heart disease: a randomized, crossover, controlled, clinical trial. Atherosclerosis,181:149-158,2005.
Fitzpatrick D.F., Bing B., Rohdewald P. Endothelium-dependent vascular effects of Pycnogenol. J. Cardiovasc. Pharmacol. 1998; 32: 509–515. (PubMed)
Fitzpatrick D.F., Hirschfield S.L., Coffey R.G. Endothelium-dependent vasorelaxing activity of wine and other grape products. Am. J. Physiol. 1993;265:H774–H778. (PubMed)
Fitzpatrick D.F., Hirschfield S.L., Ricci T., Jantzen P., Coffey R.G. Endothelium-dependent vasorelaxation caused by various plant extracts. J. Cardiovasc. Pharmacol. 1995; 26: 90–95. (PubMed)
Franceschi S., Parpinel M., La Vecchia C., Favero A., Talamini R., Negri E. Role of different types of vegetables and fruit in the prevention of cancer of the colon, rectum, and breast. Epidemiology. 1998; 9: 338–341. (PubMed)
Freedman J.E., Parker C. III, Li L., Perlman J.A., Frei B., Ivanov V., Deak L.R., Iafrati M.D., Folts J.D. Select flavonoids and whole juice from purple grapes inhibit platelet function and enhance nitric oxide release. Circulation. 2001; 103: 2792–2798. (PubMed)
Fuhrman B., Volkova N., Coleman R., Aviram M. Grape powder polyphenols attenuate atherosclerosis development in apolipoprotein E deficient (E0) mice and reduce macrophage atherogenicity. J. Nutr. 2005; 135: 722–728. (PubMed)
ill C.I., Boyd A., McDermott E., McCann M., Servili M., Selvaggini R., Taticchi A., Esposto S., Montedoro G., McGlynn H., Rowland I. Potential anti-cancer effects of virgin olive oil phenols on colorectal carcinogenesis models in vitro. Int. J. Cancer. 2005; 117: 1–7. (PubMed)
Gimeno E, Fitó M, Lamuela-Raventós RM, Castellote AI, Covas M, Farré M, de La Torre-Boronat MC, López-Sabater MC. Effect of ingestion of virgin olive oil on human low-density lipoprotein composition. European Journal of Clinical Nutrition. 56:114-120, 2002.
Gonzalez C.A., Pera G., Agudo A., Bueno-de-Mesquita H.B., Ceroti M., Boeing H., Schulz M., Del Giudice G., Plebani M., Carneiro F., et al. Fruit and vegetable intake and the risk of stomach and oesophagus adenocarcinoma in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC-EURGAST) Int. J. Cancer. 2006; 118: 2559–2566. doi: 10.1002/ijc.21678. (PubMed) (Cross Ref)
Goyarzu P., Malin D.H., Lau F.C., Taglialatela G., Moon W.D., Jennings R., Moy E., Moy D., Lippold S., Shukitt-Hale B., Joseph J.A. Blueberry supplemented diet: Effects on object recognition memory and nuclear factor-kappa B levels in aged rats. Nutr. Neurosci. 2004; 7: 75–83. (PubMed)
Grassi D., Mulder T.P., Draijer R., Desideri G., Molhuizen H.O., Ferri C. Black tea consumption dose-dependently improves flow-mediated dilation in healthy males. J. Hypertens. 2009; 27: 774–781. (PubMed)
Grassi D., Necozione S., Lippi C., Croce G., Valeri L., Pasqualetti P., Desideri G., Blumberg J.B., Ferri C. Cocoa reduces blood pressure and insulin resistance and improves endothelium-dependent vasodilation in hypertensives. Hypertension. 2005; 46: 398–405. (PubMed)
Gresele P., Pignatelli P., Guglielmini G., Carnevale R., Mezzasoma A.M., Ghiselli A., Momi S., Violi F. Resveratrol, at concentrations attainable with moderate wine consumption, stimulates human platelet nitric oxide production. J. Nutr. 2008; 138: 1602–1608. (PubMed)
Guichard C., Pedruzzi E., Fay M., Marie J.C., Braut-Boucher F., Daniel F., Grodet A., Gougerot-Pocidalo M.A., Chastre E., Kotelevets L., Lizard G., Vandewalle A., Driss F., Ogier-Denis E. Dihydroxyphenylethanol induces apoptosis by activating serine/threonine protein phosphatase PP2A and promotes the endoplasmic reticulum stress response in human colon carcinoma cells. Carcinogenesis. 2006; 27: 1812–1827. (PubMed)
Guo W., Kong E., Meydani M. Dietary polyphenols, inflammation, and cancer. Nutr. Cancer. 2009; 61: 807–810. doi: 10.1080/01635580903285098. (PubMed) (Cross Ref)
Gutierrez F, Jimenez B, Ruiz A, Albi MA. Effect of olive ripeness on the oxidative stability of virgin olive oil extracted from the varieties picual and hojiblanca and on the different components involved. J Agric. Food Chem, 47:121-127, 1999.
Gümüşkesen  A. S. Bitkisel Yağ Teknolojisi, BitkiselYağ Sanayicileri Derneği, 1999, İzmir.
Hallund J., Bugel S., Tholstrup T., Ferrari M., Talbot D., Hall W.L., Reimann M., Williams C.M., Wiinberg N. Soya isoflavone-enriched cereal bars affect markers of endothelial function in postmenopausal women. Br. J. Nutr. 2006; 95: 1120–1126. (PubMed)
Hanahan D., Weinberg R.A. The hallmarks of cancer. Cell. 2000; 100: 57–70. (PubMed)
Hansen A.S., Marckmann P., Dragsted L.O., Finne Nielsen I.L., Nielsen S.E., Gronbaek M. Effect of red wine and red grape extract on blood lipids, haemostatic factors, and other risk factors for cardiovascular disease. Eur. J. Clin. Nutr. 2005; 59: 449–455. doi: 10.1038/sj.ejcn.1602107. (PubMed) (Cross Ref)
Hartman R.E., Shah A., Fagan A.M., Schwetye K.E., Parsadanian M., Schulman R.N., Finn M.B., Holtzman D.M. Pomegranate juice decreases amyloid load and improves behavior in a mouse model of Alzheimer’s disease. Neurobiol. Dis. 2006; 24: 506–515. (PubMed)
Hashim Y.Z., Rowland I.R., McGlynn H., Servili M., Selvaggini R., Taticchi A., Esposto S., Montedoro G., Kaisalo L., Wahala K., Gill C.I. Inhibitory effects of olive oil phenolics on invasion in human colon adenocarcinoma cells in vitro. Int. J. Cancer. 2008; 122: 495–500. (PubMed)
ashimoto M., Kim S., Eto M., Iijima K., Ako J., Yoshizumi M., Akishita M., Kondo K., Itakura H., Hosoda K., Toba K., Ouchi Y. Effect of acute intake of red wine on flow-mediated vasodilatation of the brachial artery. Am. J. Cardiol. 2001; 88: 1457–1460. (PubMed)
Heiss C., Dejam A., Kleinbongard P., Schewe T., Sies H., Kelm M. Vascular effects of cocoa rich in flavan-3-ols. JAMA. 2003; 290: 1030–1031. (PubMed)
Heiss C., Finis D., Kleinbongard P., Hoffmann A., Rassaf T., Kelm M., Sies H. Sustained increase in flow-mediated dilation after daily intake of high-flavanol cocoa drink over 1 week. J. Cardiovasc. Pharmacol. 2007; 49: 74–80. (PubMed)
Heiss C., Kleinbongard P., Dejam A., Perre S., Schroeter H., Sies H., Kelm M. Acute consumption of flavanol-rich cocoa and the reversal of endothelial dysfunction in smokers. J. Am. Coll. Cardiol. 2005; 46: 1276–1283. (PubMed)
Hertog M.G., Feskens E.J., Hollman P.C., Katan M.B., Kromhout D. Dietary antioxidant flavonoids and risk of coronary heart disease: The Zutphen Elderly Study. Lancet. 1993; 342: 1007–1011. (PubMed)
Hertog M.G., Feskens E.J., Kromhout D. Antioxidant flavonols and coronary heart disease risk. Lancet. 1997; 349: 699. (PubMed)
Hertog M.G., Kromhout D., Aravanis C., Blackburn H., Buzina R., Fidanza F., Giampaoli S., Jansen A., Menotti A., Nedeljkovic S., et al. Flavonoid intake and long-term risk of coronary heart disease and cancer in the seven countries study. Arch. Intern. Med. 1995; 155: 381–386. (PubMed)
Hodgson J., Croft K. Dietary flavonoids: Effects on endothelial function and blood pressure. J. Sci. Food Agric. 2006; 86: 2492–2498.
Hodgson J.M., Burke V., Puddey I.B. Acute effects of tea on fasting and postprandial vascular function and blood pressure in humans. J. Hypertens. 2005; 23: 47–54. (PubMed)
Hodgson J.M., Puddey I.B., Burke V., Beilin L.J., Jordan N. Effects on blood pressure of drinking green and black tea. J. Hypertens. 1999; 17: 457–463. (PubMed)
Hodgson J.M., Puddey I.B., Burke V., Watts G.F., Beilin L.J. Regular ingestion of black tea improves brachial artery vasodilator function. Clin. Sci. (Lond.) 2002;102:195–201. doi: 10.1042/CS20010120. (PubMed) (Cross Ref)
Hollenberg N.K., Martinez G., McCullough M., Meinking T., Passan D., Preston M., Rivera A., Taplin D., Vicaria-Clement M. Aging, acculturation, salt intake, and hypertension in the Kuna of Panama. Hypertension. 1997; 29: 171–176. (PubMed)
Holt R.R., Actis-Goretta L., Momma T.Y., Keen C.L. Dietary flavanols and platelet reactivity. J. Cardiovasc. Pharmacol. 2006; 47 (Suppl. 2): S187–S196; discussion S206-S209. doi: 10.1097/00005344-200606001-00014. (PubMed) (Cross Ref)
Hooper L., Kroon P.A., Rimm E.B., Cohn J.S., Harvey I., Le Cornu K.A., Ryder J.J., Hall W.L., Cassidy A. Flavonoids, flavonoid-rich foods, and cardiovascular risk: A meta-analysis of randomized controlled trials. Am. J. Clin. Nutr. 2008; 88:38–50. (PubMed)
Hopfner M., Schuppan D., Scherubl H. Growth factor receptors and related signalling pathways as targets for novel treatment strategies of hepatocellular cancer. World J. Gastroenterol. 2008; 14: 1–14. (PMC free article) (PubMed)
How P.S., Cox R., Ellis J.A., Spencer J.P.E. The impact of plant-derived flavonoids on mood, memory and motor skills in UK adults. Proc. Nutr. Soc. 2007; 66: 87A.
Hsieh H.-M., Wua W.-M., Hu M.-L. Soy isoflavones attenuate oxidative stress and improve parameters related to aging and Alzheimer’s disease in C57BL/6J mice treated with D-galactose. Food Chem. Toxicol. 2009; 47:625–632. (PubMed)
Huang CL, Sumpio BE. Olive Oil, the Mediterranean Diet, and cardiovascular health. Journal of the American College of Surgeons, 207, 407- 2008.
Huang S.-M., Wu C.-H., Yen G.-C. Effects of flavonoids on the expression of the pro-inflammatory response in human monocytes induced by ligation of the receptor for AGEs. Mol. Nutr. Food Res. 2006; 50: 1129–1139. (PubMed)
Hubbard G.P., Wolffram S., de Vos R., Bovy A., Gibbins J.M., Lovegrove J.A. Ingestion of onion soup high in quercetin inhibits platelet aggregation and essential components of the collagen-stimulated platelet activation pathway in man: A pilot study. Br. J. Nutr. 2006; 96: 482–488. (PubMed)
Hy L.X., Keller D.M. Prevalence of AD among whites: A summary by levels of severity. Neurology. 2000; 55:198–204. (PubMed)
Inanami O., Watanabe Y., Syuto B., Nakano M., Tsuji M., Kuwabara M. Oral administration of (-) catechin protects against ischemia-reperfusion-induced neuronal death in the gerbil. Free Radic. Res. 1998; 29: 359–365. (PubMed)
Inoue M., Tajima K., Mizutani M., Iwata H., Iwase T., Miura S., Hirose K., Hamajima N., Tominaga S. Regular consumption of green tea and the risk of breast cancer recurrence: Follow-up study from the Hospital-based Epidemiologic Research Program at Aichi Cancer Center (HERPACC), Japan. Cancer Lett. 2001; 167: 175–182. (PubMed)
Itil T.M., Eralp E., Ahmed I., Kunitz A., Itil K.Z. The pharmacological effects of Gingko Biloba, a plant extract, on the brain of dementia patients in comparinson with tacrine. Psychopharmacology. 1998; 34: 391–396. (PubMed)
Jellinger K.A. Cell death mechanisms in neurodegeneration. J. Cell. Mol. Med. 2001; 5: 1–17. (PubMed)
Jeong Y.J., Choi Y.J., Kwon H.M., Kang S.W., Park H.S., Lee M., Kang Y.H. Differential inhibition of oxidized LDL-induced apoptosis in human endothelial cells treated with different flavonoids. Br. J. Nutr. 2005; 93: 581–591. (PubMed)
Jia C.P., Chen M.J., Huang S.Z., Zeng Y.T. A study of inductive effect of hemin on expression of the beta-globin genes in K562 cells. Yi Chuan. 2002; 24: 399–402. (PubMed)
Joseph J.A., Shukitt-Hale B., Denisova N.A., Bielinski D., Martin A., McEwen J.J., Bickford P.C. Reversals of age-related declines in neuronal signal transduction, cognitive, and motor behavioral deficits with blueberry, spinach, or strawberry dietary supplementation. J. Neurosci. 1999; 19: 8114–8121. (PubMed)
Joseph J.A., Shukitt-Hale B., Denisova N.A., Bielinski D., Martin A., McEwen J.J., Bickford P.C. Reversals of age-related declines in neuronal signal transduction, cognitive, and motor behavioral deficits with blueberry, spinach, or strawberry dietary supplementation. J. Neurosci. 1999; 19: 8114–8121. (PubMed)
Joseph J.A., Shukitt-Hale B., Denisova N.A., Prior R.L., Cao G., Martin A., Taglialatela G., Bickford P.C. Long-term dietary strawberry, spinach, or vitamin E supplementation retards the onset of age-related neuronal signal-transduction and cognitive behavioral deficits. J. Neurosci. 1998; 18: 8047–8055. (PubMed)
Kalt W., Blumberg J.B., McDonald J.E., Vinqvist-Tymchuk M.R., Fillmore S.A., Graf B.A., O’Leary J.M., Milbury P.E. Identification of anthocyanins in the liver, eye, and brain of blueberry-fed pigs. J. Agric. Food Chem. 2008; 56: 705–712. (PubMed)
Kampa M., Nifli A.P., Notas G., Castanas E. Polyphenols and cancer cell growth. Rev. Physiol. Biochem. Pharmacol. 2007; 159: 79–113. (PubMed)
Paramsetty M.R., Klinger J.R., Hill N.S. Phytoestrogens restore nitric oxide-mediated relaxation in isolated pulmonary arteries from chronically hypoxic rats. J. Pharmacol. Exp. Ther. 2001;297: 968–974.(PubMed)
Karatzi K., Papamichael C., Aznaouridis K., Karatzis E., Lekakis J., Matsouka C., Boskou G., Chiou A., Sitara M., Feliou G., Kontoyiannis D., Zampelas A., Mavrikakis M. Constituents of red wine other than alcohol improve endothelial function in patients with coronary artery disease. Coron. Artery Dis. 2004; 15: 485–490. (PubMed)
Karim M., McCormick K., Kappagoda C.T. Effects of cocoa extracts on endothelium-dependent relaxation. J. Nutr. 2000; 130: 2105S–2108S. (PubMed)
Keçeli  T. ve Konuşkan D.B. Zeytinde bulunan fenol bileşenleri ve antioksidan aktiviteleri, Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Sempozyumu ve Sergisi, 15-17 Eylül 2006, İzmir.
Keevil J.G., Osman H.E., Reed J.D., Folts J.D. Grape juice, but not orange juice or grapefruit juice, inhibits human platelet aggregation. J. Nutr. 2000; 130: 53–56. (PubMed)
Keys  A, Menotti A, Karvonen MJ. The diet and 15-year death rate in the Seven Countries Study. Am J Epidemiol,124: 903-915,1986.
Khan N., Afaq F., Saleem M., Ahmad N., Mukhtar H. Targeting multiple signaling pathways by green tea polyphenol (−)-epigallocatechin-3-gallate. Cancer Res. 2006; 66: 2500–2505. (PubMed)
Khan N.Q., Lees D.M., Douthwaite J.A., Carrier M.J., Corder R. Comparison of red wine extract and polyphenol constituents on endothelin-1 synthesis by cultured endothelial cells. Clin. Sci. (Lond.) 2002;103(Suppl. 48):72–75. (PubMed)
Khan S.G., Katiyar S.K., Agarwal R., Mukhtar H. Enhancement of antioxidant and phase II enzymes by oral feeding of green tea polyphenols in drinking water to SKH-1 hairless mice: Possible role in cancer chemoprevention. Cancer Res. 1992; 52: 4050–4052. (PubMed)
Khan W.A., Wang Z.Y., Athar M., Bickers D.R., Mukhtar H. Inhibition of the skin tumorigenicity of (±)-7β,8α-dihydroxy-9α,10α-epoxy-7,8,9,10-tetrahydrobenzo(a)pyrene by tannic acid, green tea polyphenols and quercetin in Sencar mice. Cancer Lett. 1988; 42: 7–12. (PubMed)
Kiho T., Usui S., Hirano K., Aizawa K., Inakuma T. Tomato paste fraction inhibiting the formation of advance glycation end-products. Biosci. Biotechnol. Biochem. 2004; 1: 200–205. (PubMed)
Kim J., Lee E., Kim D., Yu B., Chung H. Kaempferol modulates pro-inflammatory NF-kB activation by suppressing advanced glycation endproducts-induced NADPH oxidase. Age (Dordr.) 2010;32:197–208. doi: 10.1007/s11357-009-9124-1. (PMC free article) (PubMed) (Cross Ref)
Knekt P., Isotupa S., Rissanen H., Heliovaara M., Jarvinen R., Hakkinen S., Aromaa A., Reunanen A. Quercetin intake and the incidence of cerebrovascular disease. Eur. J. Clin. Nutr. 2000; 54: 415–417. (PubMed)
Knekt P., Jarvinen R., Reunanen A., Maatela J. Flavonoid intake and coronary mortality in Finland: A cohort study. BMJ. 1996; 312: 478–481. (PMC free article) (PubMed)
Krikorian R., Nash T.A., Shidler M.D., Shukitt-Hale B., Joseph J.A. Concord grape juice supplementation improves memory function in older adults with mild cognitive impairment. Br. J. Nutr. 2010; 103: 730–734. (PubMed)
Krikorian R., Shidler M.D., Nash T.A., Kalt W., Vinqvist-Tymchuk M.R., Shukitt-Hale B., Joseph J.A. Blueberry supplementation improves memory in older adults. J. Agric. Food Chem. 2010; 58: 3996–4000. (PMC free article) (PubMed)
Kris-Etherton PM. Monounsaturated fatty acids and risk of cardiovascular disease. Circulation,100:1253–1258,1999
Kumar N., Shibata D., Helm J., Coppola D., Malafa M. Green tea polyphenols in the prevention of colon cancer. Front. Biosci. 2007; 12: 2309–2315. (PubMed)
Kuniyasu H., Oue N., Wakikawa A., Shigeishi N., Matsutani N., Kuraoka K., Ito R., Yokozaki H., Yasui W. Expression of receptors for advanced glycation end-products (RAGE) is closely associated with the invasive and metastatic activity of gastric cancer. J. Pathol. 2001; 196:163–170. (PubMed)
Kuriyama S., Shimazu T., Ohmori K., Kikuchi N., Nakaya N., Nishino Y., Tsubono Y., Tsuji I. Green tea consumption and mortality due to cardiovascular disease, cancer, and all causes in Japan: The Ohsaki study. JAMA. 2006; 296: 1255–1265. doi: 10.1001/jama. 296.10.1255. (PubMed) (Cross Ref)
La Vecchia C., Chatenoud L., Franceschi S., Soler M., Parazzini F., Negri E. Vegetables and fruit and human cancer: Update of an Italian study. Int. J. Cancer. 1999; 82: 151–152. (PubMed)
Larsen C.A., Dashwood R.H. Suppression of Met activation in human colon cancer cells treated with (−)-epigallocatechin-3-gallate: Minor role of hydrogen peroxide. Biochem. Biophys. Res. Commun. 2009; 389: 527–530. (PMC free article) (PubMed)
Larsson S.C., Andersson S.O., Johansson J.E., Wolk A. Fruit and vegetable consumption and risk of bladder cancer: A prospective cohort study. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 2008; 17: 2519–2522. (PubMed)
Larsson S.C., Hakansson N., Naslund I., Bergkvist L., Wolk A. Fruit and vegetable consumption in relation to pancreatic cancer risk: A prospective study. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 2006; 15: 301–305. (PubMed)
Lee S.-J., Lee K.-W. Protective Effect of (−)-Epigallocatechin Gallate against Advanced Glycation Endproducts-Induced Injury in Neuronal Cells. Biol. Pharm. Bull. 2007; 30: 1369–1373. (PubMed)
Lee S.Y., Munerol B., Pollard S., Youdim K.A., Pannala A.S., Kuhnle G.G., Debnam E.S., Rice-Evans C., Spencer J.P. The reaction of flavanols with nitrous acid protects against N-nitrosamine formation and leads to the formation of nitroso derivatives which inhibit cancer cell growth. Free Radic. Biol. Med. 2006; 40: 323–334. (PubMed)
Leikert J.F., Rathel T.R., Wohlfart P., Cheynier V., Vollmar A.M., Dirsch V.M. Red wine polyphenols enhance endothelial nitric oxide synthase expression and subsequent nitric oxide release from endothelial cells. Circulation. 2002; 106: 1614–1617. (PubMed)
Leong H., Mathur P.S., Greene G.L. Inhibition of mammary tumorigenesis in the C3(1)/SV40 mouse model by green tea. Breast Cancer Res. Treat. 2008; 107: 359–369. (PubMed)
Letenneur L., Proust-Lima C., Le G.A., Dartigues J.F., Barberger-Gateau P. Flavonoid intake and cognitive decline over a 10-year period. Am. J. Epidemiol. 2007; 165: 1364–1371. (PubMed)
Li Q., Zhao H.F., Zhang Z.F., Liu Z.G., Pei X.R., Wang J.B., Cai M.Y., Li Y. Long-term administration of green tea catechins prevents age-related spatial learning and memory decline in C57BL/6 J mice by regulating hippocampal cyclic amp-response element binding protein signaling cascade. Neuroscience. 2009; 159: 1208–1215. (PubMed)
Lin J., Rexrode K.M., Hu F., Albert C.M., Chae C.U., Rimm E.B., Stampfer M.J., Manson J.E. Dietary intakes of flavonols and flavones and coronary heart disease in US women. Am. J. Epidemiol. 2007; 165: 1305–1313. (PubMed)
Lindsay J., Laurin D., Verreault R., Hebert R., Helliwell B., Hill G.B., McDowell I. Risk factors for Alzheimer’s disease: A prospective analysis from the Canadian Study of Health and Aging. Am. J. Epidemiol. 2002; 156: 445–453. (PubMed)
Llor X., Pons E., Roca A., Alvarez M., Mane J., Fernandez-Banares F., Gassull M.A. The effects of fish oil, olive oil, oleic acid and linoleic acid on colorectal neoplastic processes. Clin. Nutr. 2003; 22: 71–79. doi: 10.1054/clnu.2002.0627. (PubMed) (Cross Ref)
Lo C.-Y., Li S., Tan D., Pan M.-H., Sang S., HO C.-T. Trapping reactions of reactive carbonyl species with tea polyphenols in simulated physiological conditions. Mol. Nutr. Food Res. 2006; 50: 1118–1128. (PubMed)
Lorenz M., Wessler S., Follmann E., Michaelis W., Dusterhoft T., Baumann G., Stangl K., Stangl V. A constituent of green tea, epigallocatechin-3-gallate, activates endothelial nitric oxide synthase by a phosphatidylinositol-3-OH-kinase-, cAMP-dependent protein kinase-, and Akt-dependent pathway and leads to endothelial-dependent vasorelaxation. J. Biol. Chem. 2004; 279: 6190–6195. (PubMed)
Ludwig A., Lorenz M., Grimbo N., Steinle F., Meiners S., Bartsch C., Stangl K., Baumann G., Stangl V. The tea flavonoid epigallocatechin-3-gallate reduces cytokine-induced VCAM-1 expression and monocyte adhesion to endothelial cells. Biochem. Biophys. Res. Commun. 2004; 316: 659–665. (PubMed)
Luo Y., Smith J.V., Paramasivam V., Burdick A., Curry K.J., Buford J.P., Khan I., Netzer W.J., Xu H., Butko P. Inhibition of amyloid-beta aggregation and caspase-3 activation by the Ginkgo biloba extract EGb761. Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2002; 99: 12197–12202. (PMC free article) (PubMed)
Macready A.L., Kennedy O.B., Ellis J.A., Williams C.M., Spencer J.P., Butler L.T. Flavonoids and cognitive function: A review of human randomized controlled trial studies and recommendations for future studies. Genes Nutr. 2009; 4: 227–242. (PMC free article) (PubMed)
Maher P., Akaishi T., Abe K. Flavonoid fisetin promotes ERK-dependent long-term potentiation and enhances memory. Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2006; 103: 16568–16573. (PMC free article) (PubMed)
Manach C., Scalbert A., Morand C., Remesy C., Jimenez L. Polyphenols: Food sources and bioavailability. Am. J. Clin. Nutr. 2004; 79: 727–747. (PubMed)
Manach C., Williamson G., Morand C., Scalbert A., Remesy C. Bioavailability and bioefficacy of polyphenols in humans. I. Review of 97 bioavailability studies. Am. J. Clin. Nutr. 2005; 81: 230–242. (PubMed)
Mantena S.K., Baliga M.S., Katiyar S.K. Grape seed proanthocyanidins induce apoptosis and inhibit metastasis of highly metastatic breast carcinoma cells. Carcinogenesis. 2006; 27: 1682–1691. (PubMed)
Mao T. K., van de Water J., Keen C. L., Schmitz H.H., Gershwin M. E. Modulation of TNF-alpha secretion in peripheral blood mononuclear cells by cocoa flavanols and procyanidins. Dev. Immunol. 2002; 9: 135–141. (PMC free article) (PubMed)
Martinez M. E. Primary prevention of colorectal cancer: Lifestyle, nutrition, exercis. Recent Results Cancer Res. 2005; 166: 177–211. (PubMed)
Mathur S., Devaraj S., Grundy S.M., Jialal I. Cocoa products decrease low density lipoprotein oxidative susceptibility but do not affect biomarkers of inflammation in humans. J. Nutr. 2002; 132: 3663–3667.(PubMed)
Middleton E., Jr., Kandaswami C., Theoharides T.C. The effects of plant flavonoids on mammalian cells: Implications for inflammation, heart disease, and cancer. Pharmacol. Rev. 2000; 52: 673–751. (PubMed)
Milbury P.E., Kalt W. Xenobiotic metabolism and berry flavonoid transport across the blood-brain barrier. J. Agric. Food Chem. 2010; 58: 3950–3956. (PubMed)
Mink P. J., Scrafford C. G., Barraj L. M., Harnack L., Hong C.P., Nettleton J. A., Jacobs D. R., Jr. Flavonoid intake and cardiovascular disease mortality: A prospective study in postmenopausal women. Am. J. Clin. Nutr. 2007; 85: 895–909. (PubMed)
Morris M.C., Evans D.A., Tangney C.C., Bienias J.L., Wilson R.S. Associations of vegetable and fruit consumption with age-related cognitive change. Neurology. 2006; 67: 1370–1376. (PMC free article) (PubMed)
Munch G., Thome J., Foley P., Schinzel R., Riederer P. Advanced glycation endproducts in ageing and Alzheimer’s disease. Brain Res. Brain Res. Rev. 1997; 23: 134–143. (PubMed)
Murkovic M. Lechner S., Pietzka A., Bratacos M., Katzogiannos E., Analysis of minor components in olive oil. Journal of Biochemical and Biophysical Methods, 61: 155-160, 2004.
Murphy K. J., Chronopoulos A.K., Singh I., Francis M.A., Moriarty H., Pike M.J., Turner A.H., Mann N.J., Sinclair A.J. Dietary flavanols and procyanidin oligomers from cocoa (Theobroma cacao) inhibit platelet function. Am. J. Clin. Nutr. 2003; 77: 1466–1473. (PubMed)
Nakachi K., Matsuyama S., Miyake S., Suganuma M., Imai K. Preventive effects of drinking green tea on cancer and cardiovascular disease: Epidemiological evidence for multiple targeting prevention. Biofactors. 2000; 13: 49–54. (PubMed)
Nas S, Gökalp, HY. ve Ünsal M. Bitkisel Yağ teknolojisi, Pamukkale üniversitesi mühendislik Fakültesi Matbaası, 2001, Denizli.
Natella F., Nardini M., Belelli F., Pignatelli P., Di Santo S., Ghiselli A., Violi F., Scaccini C. Effect of coffee drinking on platelets: Inhibition of aggregation and phenols incorporation. Br. J. Nutr. 2008; 100:1276–1282. (PubMed)
Negishi H., Xu J.W., Ikeda K., Njelekela M., Nara Y., Yamori Y. Black and green tea polyphenols attenuate blood pressure increases in stroke-prone spontaneously hypertensive rats. J. Nutr. 2004; 134: 38–42. (PubMed)
Nussbaum R.L., Ellis C.E. Alzheimer’s disease and Parkinson’s disease. N. Engl. J. Med. 2003; 348: 1356–1364. (PubMed)
Orgogozo J.M., Dartigues J.F., Lafont S., Letenneur L., Commenges D., Salamon R., Renaud S., Breteler M.B. Wine consumption and dementia in the elderly: A prospective community study in the Bordeaux area. Rev. Neurol. (Paris) 1997; 153: 185–192. (PubMed)
Owen R.W., Giacosa A., Hull W.E., Haubner R., Spiegelhalder B., Bartsch H. The antioxidant/anticancer potential of phenolic compounds isolated from olive oil. Eur. J. Cancer. 2000; 36: 1235–1247. (PubMed)
Owen RW, Mier W, Giacosa A, Hull WE, Spiegelhalder B, Bartsch H. Phenolic compounds and squalene in olive oils: the concentration and antioxidant potential of total phenols, simple phenols, secoiridoids, lignansand squalene., Food Chem. Toxicol.,38:647-59, 2000.
Özçelik, B., B. Bayram., A. Tatlı., Z. Vurankaya, 2010. Polyphenolic Olive Mill Water Extract: A High Added Value By-Product of Olive Oil Industry. 8th. Euro Feed Lipid Congress. 21–24 November. Munich, Germany. (Özçelik ve ark., 2010)
Papamichael C., Karatzis E., Karatzi K., Aznaouridis K., Papaioannou T., Protogerou A., Stamatelopoulos K., Zampelas A., Lekakis J., Mavrikakis M. Red wine’s antioxidants counteract acute endothelial dysfunction caused by cigarette smoking in healthy nonsmokers. Am. Heart J. 2004; 147: E5. (PubMed)
Park Y.K., Kim J. S., Kang M. H. Concord grape juice supplementation reduces blood pressure in Korean hypertensive men: Double-blind, placebo controlled intervention trial. Biofactors. 2004; 22: 145–147. (PubMed)
Parthasarathy S, Khoo JC, Miller E. Low density lipoprotein rich in oleic acid is protected against oxidative modification: implications for dietary prevention of atherosclerosis. Proc Natl Acad Sci USA, 87:3894–3898, 1990.
Passamonti S., Vrhovsek U., Vanzo A., Mattivi F. Fast access of some grape pigments to the brain. J. Agric. Food Chem. 2005; 53: 7029–7034. (PubMed)
Pearson D.A., Paglieroni T.G., Rein D., Wun T., Schramm D.D., Wang J.F., Holt R.R., Gosselin R., Schmitz H.H., Keen C.L. The effects of flavanol-rich cocoa and aspirin on ex vivo platelet function. Thromb. Res. 2002; 106: 191–197. doi: 10.1016/S0049-3848(02)00128-7. (PubMed) (Cross Ref)
Peppa M., Raptis S. Advanced glycation end products and cardiovascular disease. Curr. Diabetes Rev. 2008; 4: 92–100. (PubMed)
Peters U., Poole C., Arab L. Does tea affect cardiovascular disease? A meta-analysis. Am. J. Epidemiol. 2001; 154: 495–503. (PubMed)
Piao M., Mori D., Satoh T., Sugita Y., Tokunaga O. Inhibition of endothelial cell proliferation, in vitro angiogenesis, and the down-regulation of cell adhesion-related genes by genistein. Combined with a cDNA microarray analysis. Endothelium. 2006; 13: 249–266. doi: 10.1080/10623320600903940. (PubMed)(Cross Ref)
Pignatelli P., Pulcinelli F.M., Celestini A., Lenti L., Ghiselli A., Gazzaniga P.P., Violi F. The flavonoids quercetin and catechin synergistically inhibit platelet function by antagonizing the intracellular production of hydrogen peroxide. Am. J. Clin. Nutr. 2000; 72: 1150–1155. (PubMed)
Plaumann B., Fritsche M., Rimpler H., Brandner G., Hess R.D. Flavonoids activate wild-type p53. Oncogene. 1996; 13: 1605–1614. (PubMed)
Psomiadou E, Tsimidou M, Boskou D. Alpha-tocopherol content of Greek virgin olive oils., J Agric. Food Chem. 48: 1770–1775, 2000.
Pu F., Mishima K., Irie K., Motohashi K., Tanaka Y., Orito K., Egawa T., Kitamura Y., Egashira N., Iwasaki K., Fujiwara M. Neuroprotective effects of quercetin and rutin on spatial memory impairment in an 8-arm radial maze task and neuronal death induced by repeated cerebral ischemia in rats. J. Pharmacol. Sci. 2007; 104: 329–334. (PubMed)
Ramasamy R., Vannucci S., Yan S., Herold K., Yan S., Schmidt A. Advanced glycation end products and RAGE: A common thread in aging, diabetes, neurodegeneration, and inflammation. Glycobiology. 2005; 15: 16–28. doi: 10.1093/glycob/cwi053. (PubMed) (Cross Ref)
Ramirez M. R., Izquierdo I., do Carmo Bassols Raseira M., Zuanazzi J. A., Barros D., Henriques A. T. Effect of lyophilised Vaccinium berries on memory, anxiety and locomotion in adult rats. Pharmacol. Res. 2005; 52: 457–462. (PubMed)
Ramos S. Cancer chemoprevention and chemotherapy: Dietary polyphenols and signalling pathways. Mol. Nutr. Food Res. 2008; 52: 507–526. (PubMed)
Rein D., Lotito S., Holt R. R., Keen C. L., Schmitz H.H., Fraga C. G. Epicatechin in human plasma: In vivo determination and effect of chocolate consumption on plasma oxidation status. J. Nutr. 2000; 130: 2109–2114. (PubMed)
Rein D., Paglieroni T. G., Pearson D.A., Wun T., Schmitz H.H., Gosselin R., Keen C. L. Cocoa and wine polyphenols modulate platelet activation and function. J. Nutr. 2000; 130: 2120S–2126S. (PubMed)
Rein D., Paglieroni T.G., Wun T., Pearson D.A., Schmitz H.H., Gosselin R., Keen C.L. Cocoa inhibits platelet activation and function. Am. J. Clin. Nutr. 2000; 72: 30–35. (PubMed)
Renaud S., de Lorgeril M. Wine, alcohol, platelets, and the French paradox for coronary heart disease. Lancet. 1992; 339: 1523–1526. doi: 10.1016/0140-6736(92)91277-F. (PubMed) (Cross Ref)
Rendeiro C., Spencer J. P., Vauzour D., Butler L. T., Ellis J. A., Williams C. M. The impact of flavonoids on spatial memory in rodents: From behaviour to underlying hippocampal mechanisms. Genes Nutr. 2009; 4: 251–270. (PMC free article) (PubMed)
Rieger-Christ K. M., Hanley R., Lodowsky C., Bernier T., Vemulapalli P., Roth M., Kim J., Yee A.S., Le S. M., Marie P. J., Libertino J. A., Summerhayes I. C. The green tea compound, (−)-epigallocatechin-3-gallate downregulates N-cadherin and suppresses migration of bladder carcinoma cells. J. Cell. Biochem. 2007; 102: 377–388. doi: 10.1002/jcb.21299. (PubMed) (Cross Ref)
Rimm E.B., Katan M.B., Ascherio A., Stampfer M.J., Willett W.C. Relation between intake of flavonoids and risk for coronary heart disease in male health professionals. Ann. Intern. Med. 1996; 125: 384–389. (PubMed)
Roche HM, Gibney MJ, Kafatos A, Zampelas AC. Williams M. Beneficial properties of olive oil. Food Research International, 33: 227-231,2000.
Yücel., Özçimen D., A. Tatlı, 2010. Zeytin ve Zeytinyağının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Zeytin ve Zeytinyağı Sektöründe Ortak Akıl ve Güç Birliği (1). Lazer Ofset Matbaa. 378 s. İskitler, Ankara. (Yücel ve ark., 2010)
Sang S., Shao X., Bai N., Lo C.-Y., Yang C., HO C.-T. Tea polyphenol (−)-Epigallocatechin-3-Gallate: A new trapping agent of reactive dicarbonyl species. Chem. Res. Toxicol. 2007; 20: 1862–1870. (PubMed)
Schmitt C.A., Dirsch V.M. Modulation of endothelial nitric oxide by plant-derived products. Nitric Oxide. 2009; 21: 77–91. (PubMed)
Schramm D., German J. Potential effects of flavonoids on the etiology of vascular disease. J. Nutr. Biochem. 1998; 9: 560–566.
Schramm D.D., Karim M., Schrader H.R., Holt R.R., Kirkpatrick N.J., Polagruto J.A., Ensunsa J.L., Schmitz H.H., Keen C.L. Food effects on the absorption and pharmacokinetics of cocoa flavanols. Life Sci. 2003; 73: 857–869. (PubMed)
Schroeter H., Heiss C., Balzer J., Kleinbongard P., Keen C.L., Hollenberg N.K., Sies H., Kwik-Uribe C., Schmitz H.H., Kelm M. Epicatechin mediates beneficial effects of flavanol-rich cocoa on vascular function in humans. Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2006; 103: 1024–1029. (PMC free article) (PubMed)
Schroeter H., Spencer J.P., Rice-Evans C., Williams R.J. Flavonoids protect neurons from oxidized low-density-lipoprotein-induced apoptosis involving c-Jun N-terminal kinase (JNK), c-Jun and caspase-3. Biochem. J. 2001; 358: 547–557. doi: 10.1042/0264-6021:3580547. (PMC free article) (PubMed) (Cross Ref)
Sebolt-Leopold J. S., Herrera R. Targeting the mitogen-activated protein kinase cascade to treat cancer. Nat. Rev. Cancer. 2004; 4: 937–947. (PubMed)
Sesso H.D., Gaziano J.M., Liu S., Buring J.E. Flavonoid intake and the risk of cardiovascular disease in women. Am. J. Clin. Nutr. 2003; 77: 1400–1408. (PubMed)
Shan Q., Lu J., Zheng Y., Li J., Zhou Z., Hu B., Zhang Z., Fan S., Mao Z., Wang Y.-J., Ma D. Purple Sweet Potato Color Ameliorates Cognition Deficits and Attenuates Oxidative Damage and Inflammation in AgingMouse Brain Induced by D-Galactose. J. Biomed. Biotechnol. 2009; 2009: 564737. (PMC free article) (PubMed)
Shif O., Gillette K., Damkaoutis C.M., Carrano C., Robbins S.J., Hoffman J.R. Effects of Ginkgo biloba administered after spatial learning on water maze and radial arm maze performance in young adult rats. Pharmacol. Biochem. Behav. 2006; 84: 17–25. doi: 10.1016/j.pbb.2006.04.003. (PubMed) (Cross Ref)
Shukitt-Hale B., Carey A., Simon L., Mark D.A., Joseph J.A. Effects of Concord grape juice on cognitive and motor deficits in aging. Nutrition. 2006; 22: 295–302. (PubMed)
Solanas M., Hurtado A., Costa I., Moral R., Menendez J. A., Colomer R., Escrich E. Effects of a high olive oil diet on the clinical behavior and histopathological features of rat DMBA-induced mammary tumors compared with a high corn oil diet. Int. J. Oncol. 2002; 21: 745–753. (PubMed)
Spaak J., Merlocco A.C., Soleas G. J., Tomlinson G., Morris B. L., Picton P., Notarius C. F., Chan C. T., Floras J. S. Dose-related effects of red wine and alcohol on hemodynamics, sympathetic nerve activity, and arterial diamete. Am. J. Physiol. Heart Circ. Physiol. 2008;294:H605–H612. (PubMed)
Sparvero L., Asafu-Adjei D., Kang R., Tang D., Amin N., Im J., Rutledge R., Lin B., Amoscato A., Zeh H., Lotze M. RAGE (Receptor for Advanced Glycation Endproducts), RAGE Ligands, and their role in Cancer and Inflammation. J. Transl. Med. 2009; 7: 17. doi: 10.1186/1479-5876-7-17. (PMC free article) (PubMed) (Cross Ref)
Spencer J. P. Food for thought: The role of dietary flavonoids in enhancing human memory, learning and neuro-cognitive performance. Proc. Nutr. Soc. 2008; 67: 238–252. (PubMed)
Spencer J.P. Flavonoids: Modulators of brain function? Br. J. Nutr. 2008;99(E-Suppl. 1):ES60–ES77.(PubMed)
Spencer J.P. The interactions of flavonoids within neuronal signalling pathways. Genes Nutr. 2007; 2: 257–273. (PMC free article) (PubMed)
Spencer J.P., Rice-Evans C., Williams R. J. Modulation of pro-survival Akt/protein kinase B and ERK1/2 signaling cascades by quercetin and its in vivo metabolites underlie their action on neuronal viability. J. Biol. Chem. 2003; 278: 34783–34793. (PubMed)
Spires T. L., Hannan A. J. Nature, nurture and neurology: Gene-environment interactions in neurodegenerative disease. FEBS Anniversary Prize Lecture delivered on 27 June 2004 at the 29th FEBS Congress in Warsaw. FEBS J. 2005; 272: 2347–2361. doi: 10.1111/j.1742-4658.2005.04677.x. (PubMed)(Cross Ref)
Steffen Y., Gruber C., Schewe T., Sies H. Mono-O-methylated flavanols and other flavonoids as inhibitors of endothelial NADPH oxidase. Arch. Biochem. Biophys. 2008; 469: 209–219. doi: 10.1016/j.abb.2007.10.012. (PubMed) (Cross Ref)
Steffen Y., Schewe T., Sies H. Epicatechin elevates nitric oxide in endothelial cells via inhibition of NADPH oxidase. Biochem. Biophys. Res. Commun. 2007; 359: 828–833. (PubMed)
Stein J. H., Keevil J. G., Wiebe D.A., Aeschlimann S., Folts J. D. Purple grape juice improves endothelial function and reduces the susceptibility of LDL cholesterol to oxidation in patients with coronary artery disease. Circulation. 1999; 100: 1050–1055. (PubMed)
Stensvold I., Tverdal A., Solvoll K., Foss O.P. Tea consumption. relationship to cholesterol, blood pressure, and coronary and total mortality. Prev. Med. 1992; 21: 546–553. doi: 10.1016/0091-7435(92)90062-M. (PubMed) (Cross Ref)
Steptoe A., Gibson E.L., Vuononvirta R., Hamer M., Wardle J., Rycroft J.A., Martin J.F., Erusalimsky J.D. The effects of chronic tea intake on platelet activation and inflammation: A double-blind placebo controlled trial. Atherosclerosis. 2007; 193: 277–282. (PubMed)
Stoclet J.C., Chataigneau T., Ndiaye M., Oak M.H., El Bedoui J., Chataigneau M., Schini-Kerth V.B. Vascular protection by dietary polyphenols. Eur. J. Pharmacol. 2004; 500: 299–313. (PubMed)
Stoll S., Scheuer K., Pohl O., Muller W. E. Ginkgo biloba extract (EGb 761) independently improves changes in passive avoidance learning and brain membrane fluidity in the aging mouse. Pharmacopsychiatry. 1996; 29: 144–149. (PubMed)
Stoner G.D., Mukhtar H. Polyphenols as cancer chemopreventive agents. J. Cell. Biochem. Suppl. 1995; 22: 169–180. (PubMed)
Takada M., Ku Y., Habara K., Ajiki T., Suzuki Y., Kuroda Y. Inhibitory effect of epigallocatechin-3-gallate on growth and invasion in human biliary tract carcinoma cells. World J. Surg. 2002; 26: 683–686. (PubMed)
Takada M., Ku Y., Toyama H., Suzuki Y., Kuroda Y. Suppressive effects of tea polyphenol and conformational changes with receptor for advanced glycation en products (RAGE) expression in human hepatoma cells. Hepatogastroenterology. 2002; 49: 928–931. (PubMed)
Takada M., Nakamura Y., Koizumi T., Toyama H., Kamigaki T., Suzuki Y., Takeyama Y., Kuroda Y. Suppression of human pancreatic carcinoma cell growth and invasion by epigallocatechin-3-gallate. Pancreas. 2002; 25: 45–48. (PubMed)
Tanasescu M., Leitzmann M.F., Rimm E.B., Willett W.C., Stampfer M.J., Hu F.B. Exercise type and intensity in relation to coronary heart disease in men. JAMA. 2002; 288: 1994–2000. (PubMed)
Tanner C.M., Goldman S.M. Epidemiology of Parkinson’s disease. Neurol. Clin. 1996; 14: 317–335. (PubMed)
Tatlı, A. 2010. Zeytin ve Zeytinyağı Sektöründe Ortak Akıl ve Güç Birliği, (1). 378 s. Lazer Ofset Matbaa İskitler, Ankara. ISBN:978-605-89436-1-2 (Tatlı, 2010)
Taubert D., Roesen R., Lehmann C., Jung N., Schomig E. Effects of low habitual cocoa intake on blood pressure and bioactive nitric oxide: A randomized controlled trial. JAMA. 2007; 298: 49–60. (PubMed)
Taubert D., Roesen R., Schomig E. Effect of cocoa and tea intake on blood pressure: A meta-analysis. Arch. Intern. Med. 2007; 167: 626–634. (PubMed)
Tchantchou F., Xu Y., Wu Y., Christen Y., Luo Y. EGb 761 enhances adult hippocampal neurogenesis and phosphorylation of CREB in transgenic mouse model of Alzheimer’s disease. FASEB J. 2007; 21: 2400–2408. (PubMed)
Topic B., Hasenohrl R. U., Hacker R., Huston J. P. Enhanced conditioned inhibitory avoidance by a combined extract of Zingiber officinale and Ginkgo biloba. Phytother. Res. 2002; 16: 312–315. doi: 10.1002/ptr.870. (PubMed) (Cross Ref)
Trichopoulou A, Costacou T, Bamia C, Trichopoulous D.  Adherence to a Mediterranean diet and survival in a Greek population. N Engl J Med,: 348:2599–608, 2003.
Truelsen T., Thudium D., Gronbaek M. Amount and type of alcohol and risk of dementia: The Copenhagen City Heart Study. Neurology. 2002; 59: 1313–1319. (PubMed)
Tsatsanis C., Androulidaki A., Venihaki M., Margioris A.N. Signalling networks regulating cyclooxygenase-2. Int. J. Biochem. Cell Biol. 2006; 38: 1654–1661. (PubMed)
Tuck KL, Hayball PJ. Major phenoliccompounds in olive oil: metabolism and health effects. The Journal of Nutritional Biochemistry, 13: 636-644,2002.
Twisk J., Gillian-Daniel D.L., Tebon A., Wang L., Barrett P.H., Attie A.D. The role of the LDL receptor in apolipoprotein B secretion. J. Clin. Invest. 2000; 105: 521–532. (PMC free article) (PubMed)
Uchida S., Ozaki M., Akashi T., Yamashita K., Niwa M., Taniyama K. Effects of (−)-epigallocatechin-3-O-gallate (green tea tannin) on the life span of stroke-prone spontaneously hypertensive rats. Clin. Exp. Pharmacol. Physiol. Suppl. 1995; 22: S302–S303. doi: 10.1111/j.1440-1681.1995. tb02928.x. (PubMed)(Cross Ref)
Vafeiadou K., Vauzour D., Lee H. Y., Rodriguez-Mateos A., Williams R. J., Spencer J. P. The citrus flavanone naringenin inhibits inflammatory signalling in glial cells and protects against neuroinflammatory injury. Arch. Biochem. Biophys. 2009; 484: 100–109. (PubMed)
van Erk M. J., Roepman P., van der Lende T. R., Stierum R.H., Aarts J. M., van Bladeren P. J., van Ommen B. Integrated assessment by multiple gene expression analysis of quercetin bioactivity on anticancer-related mechanisms in colon cancer cells in vitro. Eur. J. Nutr. 2005; 44: 143–156. doi: 10.1007/s00394-004-0503-1. (PubMed) (Cross Ref)
Van Heist J., Niessen H., Hoekman K., Schalkwij C. Advanced glycation end products in human cancer tissues: Detection of Nepsilon-(carboxymethyl)lysine and argpryrimidine. Ann. N. Y. Acad. Sci. 2005; 1043: 725–733. (PubMed)
Vauzour D., Corona G., Spencer J. P. Caffeic acid, tyrosol and p-coumaric acid are potent inhibitors of 5-S-cysteinyl-dopamine induced neurotoxicity. Arch. Biochem. Biophys. 2010; 501: 106–111. doi: 10.1016/j.abb.2010.03.016. (PubMed) (Cross Ref)
Vauzour D., Vafeiadou K., Corona G., Pollard S. E., Tzounis X., Spencer J. P. Champagne wine polyphenols protect primary cortical neurons against peroxynitrite-induced injury. J. Agric. Food Chem. 2007; 55: 2854–2860. (PubMed)
Vauzour D., Vafeiadou K., Rice-Evans C., Williams R.J., Spencer J.P. Activation of pro-survival Akt and ERK1/2 signalling pathways underlie the anti-apoptotic effects of flavanones in cortical neurons. J. Neurochem. 2007; 103: 1355–1367. (PubMed)
Vauzour D., Vafeiadou K., Rodriguez-Mateos A., Rendeiro C., Spencer J. P. The neuroprotective potential of flavonoids: A multiplicity of effects. Genes Nutr. 2008; 3:115–126. (PMC free article) (PubMed)
Vauzour, D., Rodriguez-Mateosa., Corona G., Jose Oruna-Concha M., P. E. Spencer, J., Polyphenols and Human Health: Prevention of Disease and Mechanisms of Action, Molecular Nutrition Group, Department of Food and Nutritional Sciences, School of Chemistry, Food and Pharmacy, The University of Reading, 2010 (Vauzour ve ark., 2010)
Vita J. A. Polyphenols and cardiovascular disease: Effects on endothelial and platelet function. Am. J. Clin. Nutr. 2005; 81: 292S–297S. (PubMed)
Vlahos C. J., Matter W.F., Hui K.Y., Brown R. F. A specific inhibitor of phosphatidylinositol 3-kinase, 2-(4-morpholinyl)-8-phenyl-4H-1-benzopyran-4-one (LY294002) J. Biol. Chem. 1994; 269: 5241–5248.(PubMed)
Wallerath T., Deckert G., Ternes T., Anderson H., Li H., Witte K., Forstermann U. Resveratrol, a polyphenolic phytoalexin present in red wine, enhances expression and activity of endothelial nitric oxide synthase. Circulation. 2002; 106: 1652–1658. doi: 10.1161/01.CIR.0000029925.18593.5C. (PubMed)(Cross Ref)
Wan Y., Vinson J. A., Etherton T. D., Proch J., Lazarus S. A., Kris-Etherton P. M. Effects of cocoa powder and dark chocolate on LDL oxidative susceptibility and prostaglandin concentrations in humans. Am. J. Clin. Nutr. 2001; 74: 596–602. (PubMed)
Wang W., Heideman L., Chung C.S., Pelling J.C., Koehler K.J., Birt D.F. Cell-cycle arrest at G2/M and growth inhibition by apigenin in human colon carcinoma cell lines. Mol. Carcinog. 2000; 28: 102–110. (PubMed)
Wang W., Wang X., Peng L., Deng Q., Liang Y., Qing H., Jiang B. CD24-dependent MAPK pathway activation is required for colorectal cancer cell proliferation. Cancer Sci. 2010; 101: 112–119. (PubMed)
Wang X., Chen S., Ma G., Ye M., Lu G. Genistein protects dopaminergic neurons by inhibiting microglial activation. Neuroreport. 2005; 16: 267–270. (PubMed)
Wang-Polagruto J.F., Villablanca A.C., Polagruto J.A., Lee L., Holt R.R., Schrader H.R., Ensunsa J.L., Steinberg F.M., Schmitz H.H., Keen C.L. Chronic consumption of flavanol-rich cocoa improves endothelial function and decreases vascular cell adhesion molecule in hypercholesterolemic postmenopausal women. J. Cardiovasc. Pharmacol. 2006; 47(Suppl. 2): S177–S186; discussion S206-S209. doi: 10.1097/00005344-200606001-00013. (PubMed) (Cross Ref)
Whelan A.P., Sutherland W. H., McCormick M. P., Yeoman D. J., de Jong S. A., Williams M. J. Effects of white and red wine on endothelial function in subjects with coronary artery disease. Intern. Med. J. 2004; 34: 224–228. (PubMed)
WHO: Cardiovascular diseases (CVDs). Fact sheet No317. ((accessed on 10 September 2009)). Available online: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/index.html.
Widlansky M. E., Hamburg N. M., Anter E., Holbrook M., Kahn D. F., Elliott J. G., Keaney J. F., Jr., Vita J.A. Acute EGCG supplementation reverses endothelial dysfunction in patients with coronary artery disease. J. Am. Coll. Nutr. 2007; 26: 95–102. (PMC free article)(PubMed)
Willett WC: Diet and coronary heart disease. Monographs in Epidemiology and Biostatistics, 15: 341-379,1990.
Williams C.M., El Mohsen M.A., Vauzour D., Rendeiro C., Butler L.T., Ellis J.A., Whiteman M., Spencer J. P. Blueberry-induced changes in spatial working memory correlate with changes in hippocampal CREB phosphorylation and brain-derived neurotrophic factor (BDNF) levels. Free Radic. Biol. Med. 2008; 45: 295–305. (PubMed)
Williams R.J., Spencer J.P., Rice-Evans C. Flavonoids: Antioxidants or signalling molecules? Free Radic. Biol. Med. 2004; 36: 838–849. doi: 10.1016/j.freeradbiomed.2004.01.001. (PubMed) (Cross Ref)
Williamson G., Manach C. Bioavailability and bioefficacy of polyphenols in humans. II. Review of 93 intervention studies. Am. J. Clin. Nutr. 2005; 81: 243–255. (PubMed)
Winter J.C. The effects of an extract of Ginkgo biloba, EGb 761, on cognitive behavior and longevity in the rat. Physiol. Behav. 1998; 63: 425–433. doi: 10.1016/S0031-9384(97)00464-2. (PubMed) (Cross Ref)
Woodman O.L., Chan E. Vascular and anti-oxidant actions of flavonols and flavones. Clin. Exp. Pharmacol. Physiol. 2004; 31: 786–790. (PubMed)
World Health Organization: Diet, nutrition, and the prevention of chronic diseases. Report of a WHO Study Group. WHO Technical Report Series 797, Geneva 1990.
Yang Y.C., Lu F.H., Wu J.S., Wu C.H., Chang C.J. The protective effect of habitual tea consumption on hypertension. Arch. Intern. Med. 2004; 164:1534–1540. (PubMed)
Yochum L., Kushi L.H., Meyer K., Folsom A.R. Dietary flavonoid intake and risk of cardiovascular disease in postmenopausal women. Am. J. Epidemiol. 1999; 149: 943–949. (PubMed)
Youdim K. A., Joseph J. A. A possible emerging role of phytochemicals in improving age-related neurological dysfunctions: A multiplicity of effects. Free Radic. Biol. Med. 2001; 30: 583–594. (PubMed)
Youdim K.A., Qaiser M.Z., Begley D.J., Rice-Evans C.A., Abbott N.J. Flavonoid permeability across an in situ model of the blood-brain barrier. Free Radic. Biol. Med. 2004; 36: 592–604. doi: 10.1016/j.freeradbiomed.2003.11.023. (PubMed) (Cross Ref)
Zern T. L., Wood R.J., Greene C., West K. L., Liu Y., Aggarwal D., Shachter N. S., Fernandez M. L. Grape polyphenols exert a cardioprotective effect in pre- and postmenopausal women by lowering plasma lipids and reducing oxidative stress. J. Nutr. 2005; 135: 1911–1917. (PubMed)
Zhang S. M., Hunter D.J., Rosner B.A., Giovannucci E.L., Colditz G.A., Speizer F.E., Willett W.C. Intakes of fruits, vegetables, and related nutrients and the risk of non-Hodgkin’s lymphoma among women. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 2000; 9: 477–485. (PubMed)

Makalenin tamamını PDF olarak indirme için aşağıdaki linke dokunun

 Corana Virüsü  Resitali PDF

JAPONLAR

Ne Hristiyan
Ne Musevi
Ne de Müslüman.
Ne peygamberleri,
Ne de kutsal kitapları var.
Ama…
İnandıkları insani değerler ile bütün dünyaya ders verdiler.
Demek ki insan olmak başka bir şey.

Japonlardan Öğrenilmesi Gereken 10 Temel İlke

1. Ağırbaşlılık
   Hiçbir dövünme ya da aşırı hareketlerle ıstırap ifade etme görüntüsü yok. Üzüntünün kendisi yüceltildi.

2. Onur
   Su ve yiyecek kuyruklarındaki disiplin. Hiçbir kaba söz ya da sert el kol hareketi yok. Sakinlikleri övgüye değer.

3. Yetenek
   Örneğin; inanılmaz mimarlar. Binalar sallandı ama yıkılmadı.

4. Erdem
   İnsanlar sadece o anda gereksinimleri olanları aldılar. Başkaları da bir şeyler alabilsin diye.

5. Düzen
   Hiçbir dükkânda yağmalama yok. Yollarda korna çalmak, sollamak yok. Sadece anlayışlı tavırlar.

6. Özverili
   Elli çalışan, deniz suyu pompalamak için nükleer reaktörlerin içinde kaldı. Bunların yaptıklarının karşılığı nasıl ödenebilir?

7. Duyarlılık
   Lokantalar fiyatlarında indirim yaptı. Korunmayan bir bankamatiğe hiç kimse saldırmadı. Güçlüler zayıflara baktı.

8. Eğitim
   Yaşlılar ve çocuklar dahil herkes ne yapacağını tam olarak biliyordu. Aynen de yaptılar.

9. Medya
   Bültenlerde kendilerini mükemmel bir şekilde dizginlediler. Aptalca konuşan muhabirler/spikerler yoktu. Sadece sakin bir şekilde yapılan habercilik. En önemlisi de durumdan faydalanarak kolay yoldan kendine pay çıkarmaya çalışan politikacılar yoktu.

10. Vicdan
    Bir mağazada elektrikler kesildiğinde, insanlar aldıkları şeyleri tekrar raflarına bıraktılar ve sessiz bir şekilde mağazadan çıktılar(Anonim., 2020).
    Ülkeleri dev bir afete uğramış durumdaki Japon vatandaşlarından dünyanın alacağı çok dersler var…

Bayram değil seyran değil
Eniştem beni niye öptü?
Türk usulü tespitler;
Yaklaşık 60 gündür ülkemde değilim ama Türk topraklarındayım. Ortadoğu’nun makus kaderine terk edilmiş, lanetlenmiş topraklarında.
Müslüman.
Evet evet! Müslüman!
Ama
Sadece sözde…
Eğer insanın İslamlığı, İslam kuralları ile donatılıp sosyal yaşayışına bir destur vermiyor ise:
Japonlar mı Müslüman biz mi Müslümanız?
Ben din adamı değilim, imam hatip de okumadım, medrese eğitimi de almadım haddimi bilirim amma!..
Biraz da tahsilimiz var elbet.
Okuyoruz.
Bir örümcek kafalının önüne diz çöküp ne derse de baş sallamıyoruz çok şükür.
Soruyoruz.
Sorguluyoruz.
Şöyle bir kolaçan ediyorum:
Adam 7 kez hacca gitmiş, Resulullah’ın huzuruna çıkıp af dilemiş, tevbe etmiş…
Oysa sadece düzenbazlık üzerine siyaset ve ticaret yapmayı hiç bırkmamış…
Her şeye Allah’ın adı ile başlıyor.
İlk sözü doğruluk, adalet ve namus üzerine…
Yanılıyor muyum diye gözlerimi ovuşturuyorum.
Evrakları karıştırıyorum.
Aaa, bu da mı? Gerçekten mi diyorum.

Galiba Japonlar gerçek Müslüman.

Resulullah’ın bıraktığı kitaba bakıyorum. Okuyanlara bakıyorum.
Diyorum:
Sen din adamı değilsin
Sen zeytinine bak!
Erkekliğim onda dokuzu kaçmakmış deyip
Bize düşen de bu oluyor gayrı.

Ama bir de gerçekler var:
Global dünya.
Global ekonomi.
Dünya hükümdarları; Firavun’ un bir sineğe yenik düşüğü gibi
Bütün dünya hayretle izliyor.
Bütün yönetenler içeride…
Bütün küheylanlar sus pus…
Diğer hayvan ve nebatat alemi sokakta…
En çok neye imrendim biliyor musun?
Sevgili meslektaşım paylaştı ve kıskandım diye yazdı.
Oysa; kıskandım, üzüldüm, ağladım, ağladım… Ağladım…
Çünkü: Tam 60 gündür evime gidemiyorum.
Neden?
Sonsuz sandığımız bitmeyecek dediğimiz dünya hayatından 53 yılı geride bıraktık ama ne var? Arkaya bakıyorum:
H İ Ç!
Çekirdek aile ve sevdiklerim 4 ülkede.
Ben Ortadoğu’num makus kaderine terk edilmiş halde.
Adamın işi bitti, dayadı evrakı önüme:
İlk defa evet ilk defa ıııhhhh!! Dedim gittiiii! Ve yok!
30 gündür bekliyorum.
Bugün yarın…
Sabah…
Ve hiç bitmeyen yarınlarrrrrr’

Koca evlat 28’inde ODTÜ bitirdi anam gibi doktor olacağım dedi ve hayallerinin peşine gitti. Roma sokakları dar geldi, evde hapis…
Yaramaz bıçkın çocuk tutturdu ben de doktor olacağım dedi Sofya sokaklarına çıkamıyor ve inzivada..
Ya güzel ülkem: Anam babam. Onlar; 60 yaş üstü diyorlar ya işte bu sebeple güney Anadolu’da nekahette.
5 bacım, birisi hep sessiz. Dünya işte! Belki bir gün çıkacak ama. 4’ü hep bir ağızdan koro ile gellllll, diyorlar.
Ya sevdiklerim? Gel! Gel! Gel, çık cehennemden; gel diye ağlıyor.

Ben de gelmek istiyorum ama:

TRUDEAU gibi ‘’sağlığınız önemli, biz sizin için gerekli sermayeyi ayırdık’’ diyenlerimiz olmadığı için ısrarla gelmemeye; inatla savaşma devam ediyoruz.
Gerçekten neler oluyor?
Dünyayı allak bulak eden bir şeyi tanıyalım mı?
Öyle korktuğunuza bakmayın. Aslında ‘’ Tüm virüsler DNA veya RNA ile bunun üzerini kaplayan bir protein kılıftan ibarettir. Virüsler; beslenmez, üremez, hareket etmez, nefes almaz sadece kendini canlı bir hücrede çoğaltabilir. 😯Virüs; 70 yıl önce yapısı tam olarak anlaşılan nadiren hastalık nedeni olan “AKILLI BİR MOLEKÜL’ dür.
Virüsler; beslenmez, üremez, hareket etmez, nefes almaz…

Ammaaa!

DÜNYAYA HÜKMEDER!

Gelin yeni hükümdarı tanıyalım mı?

KORONAVİRÜS

KORONAVİRÜS YA DA CORONA VİRÜSÜ

(Latince: Orthocoronavirinae), kuşlarda ve memelilerde hastalıklara sebep olan ve Coronaviridae  familyasının iki alt familyasından birini oluşturan virüslerdir. İnsanlarda genellikle ciddi olmayan virüs, nezle vakalarının önemli bir bölümüne yol açmasıyla birlikte, aralarında MERS-CoV, SARS-CoV ve COVID-19 (2019-nCoV)’un bulunduğu bazı nadir korona virüs çeşitleri ölüm riski bulunduran solunum yolu enfeksiyonlarına  neden olabilir.^[1] Korona virüsler ineklerde ve domuzlarda ishal, tavuklarda ise üst solunum yolu hastalıklarına sebep olur.
İçerisinde barındırdığı genetik materyal (genom) pozitif polariteli, tek iplikçikli RNA’dan oluşur. Bugüne kadar tespit edilmiş en büyük RNA genomuna sahip virüslerdir, 30 kilobazdan büyük bir uzunluğa sahiptir. 125 nanometre büyüklüğe sahip olan virüsün en belirgin özelliği etrafındaki değneğe benzeyen çıkıntılarıdır. Bu özelliğiyle mikroskop altında güneşin taç küresine (Latince: corona) benzediği için korona virüs adını almıştır.^[2]
SARS-CoV 2’nin de aralarında yer aldığı korona virüs hastalıklarına karşı henüz herhangi bir aşı veya özel antiviral ilaç geliştirilmemiştir. Hastalığın kontrol edilmesinde semptomatik tedavi, izolasyon ve çeşitli deneysel uygulamalar yer alır.^[3] El yıkama, mesafe koyma ve yüze dokunmama korona viral hastalıkların yayılmasını önlemek için önerilen önlemlerdendir.^[4][5]
Korona virüsler 1960’larda keşfedildi.^[6] İlk keşfedilmiş virüsler arasında tavuklarda görülen infeksiyöz bronşitis virüsü ile soğuk algınlığı semptomları gösteren insan hastaların burun boşluklarından alınmış ve insan korona virüsü 229E ve OC43 olarak isimlendirilmiş iki virüs türü yer almaktadır.^[7] İlerleyen zamanlarda aralarında 2003’te keşfedilen SARS korona virüsü, 2004’te belirlenmiş HCoV NL63, 2005’te teşhis edilmiş HKU1, 2012’de fark edilmiş MERS-CoV ile Wuhan kökenli CoVID-19’un da yer aldığı pek çok yeni korona virüs türü keşfedilmiştir. Bu virüslerin çoğu ciddi solunum yolu enfeksiyonlarına neden olmaktadır.

KORONAVİRÜS MORFOLOJİSİ
Korona virüsler yüzeyinde çıkıntılara sahip, büyük, pleomorfik ve küre şeklindeki partiküllerdir.^[8] Virüs partiküllerinin çapı yaklaşık 120 nm olmaktadır.^[9] Viral zarf elektron mikrograflarında elektron zengini bir kabuk olarak vizüelize edilir.^[10]

Korona virüslerin viral zarfı, çift katlı lipit katmandan oluşmakta olup, zarfta membran (M), zarf (E) ve spike (S) proteinleri yer alır.^[11] Belirli korona virüs gruplarında, özellikle de Betacoronavirüs A altgrubunda, spike proteinlerine benzeyen ancak daha kısa olan hemagglutinin esteraz (HE) yüzey proteinleri yer alır.^[12] Viral zarfın içerisinde nükleokapsit yer alır. Nükleokapsit, pozitif yönelimli ve tek iplikçikli RNA’ya bağlı pek çok nükleokapsid (N) proteininden oluşur.^[9][13]

İNSAN KORONA VİRÜSLERİ
Yetişkinlerde ve çocuklarda görülen nezle vakalarının önemli bir kısmında korona virüslerin sorumlu olduğu düşünülmektedir. Bu virüs grubu, ateş ve bademciklerin büyümesi gibi semptomlara neden olmakla beraber en çok kış ve erken baharda nezleye yol açmaktadır.^[14] Bunlara ek olarak korona virüsler zatürre ile bronşite (viral veya ikincil bakteriyel) neden olabilirler.^[15]

7 adet farklı insan korona virüsü bulunmaktadır:

1. İnsan korona virüsü 229E (HCoV-229E)
2. İnsan korona virüsü OC43 (HCoV-OC43)
3. SARS-CoV
4. İnsan korona virüsü NL63 (HCoV-NL63, Haven korona virüsü)
5. İnsan korona virüsü HKU1
6. MERS korona virüsü(MERS-CoV)
7. Yeni korona virüs (CoVID-19)^[16][17]

HCoV-229E, -NL63, -OC43, ve -HKU1 virüsleri dünya çapında insan nüfusu arasında çocuklarda ve yetişkinlerde solunum yolu enfeksiyonlarına neden olmaktadır.^[18]

 
                        Tablo 1. CoVID-19, MERS-CoV ve SARS-CoV bulaşmış hastaların gösterdiği karakteristik özellikler^[19]

ŞİDDETLİ AKUT SOLUNUM YOLU SENDROMU
Ana madde: Şiddetli akut solunum yolu sendromu
Şiddetli akut solunum yolu sendromu (SARS),^[20] insanlarda SARS korona virüsünün neden olduğu bir solunum yolu sendromudur.^[21][22] 2002 ile 2003 yılları ​​arasında Hong Kong’dan yayılan SARS salgını neredeyse pandemi haline gelmiş ve dünya çapında 8422 vaka ve 1524 ölüme yol açmıştır.^[23] Dünya Sağlık Örgütü ölüm oranını %10,9 olarak açıklamıştır.^[24]

MERS-CoV
Ana madde: MERS
Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS), ilk olarak 2012 yılında Suudi Arabistan’da tespit edilmiş, MERS-CoV’un yol açtığı bir korona virüs enfeksiyonudur. Bu virüsün bulaştığı hastaların %36’sı hayatını kaybetmektedir.^[25] Nefes darlığı, öksürük ve ateş hastalığın en önemli belirtileri arasındadır. Bazı bünyeler hastalığı hafif belirtilerle atlatabilir. Hastalıktan kurtulanların virüsü bulaştırma riski yoktur.

ŞİDDETLİ AKUT SOLUNUM YOLU SENDROMU KORONA VİRÜSÜ 2
Ana madde: Şiddetli akut solunum yolu sendromu korona virüsü 2
Şiddetli akut solunum yolu sendromu korona virüsü 2 veya CoVID-19 veya Vuhan korona virüsü, ilk olarak 2019’da bildirilmiş, Çin’in Wuhan kenti kökenli bir virüstür. İnsandan insana bulaşabilen virüsün bulaşma hızı 2020 yılının Ocak ayı ortalarında hızlanmıştır.^[26] Virüsün kuluçka dönemi 4-14 gündür. Virüsün bulaştığı bireylerde görülen ölüm oranının %3’ün altında olduğu tahmin edilmektedir.^[27]
2019-20 korona virüs pandemisi ile mücadele eden Çin aşı çalışmalarına devam etmektedir. Rusya ise aşı çalışmalarına destek veren ilk ülke olmuştur.
24 Mart 2020 tarihi itibariyle 416.774 vaka, 18,580 ölüm ve 108.300 tahliye gözlenmiştir.^[28]

EVRİM
Korona virüslerin en son ortak atası (ESOA ) MÖ 8000 civarına tarihlenir.^[29] Buna rağmen korona virüslerin çok daha eski olabileceği de düşünülür. Alphacoronovirus, Betacoronavirus, Gammacoronavirus, ve Deltacoronavirus cinslerinin ESOA’ları sırasıyla MÖ 2400, MÖ 3300, MÖ 2800 ve MÖ 3000’e dayanmaktadır. Sıcakkanlı ve uçabilen, kuş ve memeli gibi omurgalıların ideal konaklar olduğu ve korona virüs evriminde ve yayılmasındaki ana faktörleri oluşturduğu düşünülür. Alphacoronovirus ve Betacoronavirus için yarasalar, Gammacoronavirus ve Deltacoronavirus için ise kuşlar ideal genetik kaynaktır.^[30]

TAKSONOMİ

• Cins: Alphacoronavirus; tipik tür: Alphacoronavirus 1^[31][32]
• Cins Betacoronavirus; tipik tür: Murin korona virüsü(diğer türler; SARS ve 2019-nCoV)
• Cins Gammacoronavirus; tipik tür: Kuş korona virüsü
• Cins Deltacoronavirus; tipik tür: Bulbul coronavirus HKU11

 2019-20 KORONAVİRÜS PANDEMİSİ
2019-20 korona virüs pandemisi, 1 Aralık 2019 tarihinde^[1][2] Çin’in Hubei bölgesinin başkenti olan Vuhan’da ortaya çıkan virüs salgını. Çeşitli hastalarda belirli bir neden olmaksızın gelişen ve tedavi ile aşılara cevap vermeyen bir zatürre görülmesi üzerine^[3] SARS-CoV-2 olarak adlandırılan^[4] yeni bir korona virüs teşhis edildi. Kişiden kişiye bulaşabilen virüsün bulaşma oranı^[5] 2020 Ocak ortasında büyüme gösterdi.^[6] İlerleyen zamanlarda Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya-Pasifik’te yer alan çeşitli ülkelerde yaşanan virüs vakaları rapor edilmeye başlandı.^[7] 11 Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel salgın ilan edildi.^[8][9] 13 Mart 2020’de Avrupa’nın artık korona virüs krizinin merkez üssü haline geldiğini bildirdi.^[10] 24 Mart 2020 itibarıyla dünyada 420,000’den fazla vaka ve 108.293 iyileşme rapor edilirken toplamda 18.543 ölüm meydana gelmiştir.^[11]

                        Şekil 2. 2019-20 korona virüs pandemisi

Virüs ile temastan semptomların oluşmasına kadar geçen sürenin 2 ile 27 gün sürdüğü hastalıkta, virüsün belirtiler ortaya çıkmadan önce de bulaşıcı olduğuna dair bazı kesin olmayan kanıtlar bulunmaktadır.^[12][13][14] Hastalık semptomları arasında yüksek ateş, öksürme ve nefes almada güçlük bulunmakta olup virüs ölüme sebep olabilmektedir.^[13]
Hastalığın yol açtığı ilk ölüm 9 Ocak 2020’de meydana gelmiştir.^[15] Bilimsel çalışmalar, virüsün daha çok kişiye bulaştığını ancak bu kişilerde virüsün henüz tespit edilmediğini tahmin etmektedir.^[16] Çin dışında gerçekleşmiş ilk bulaşma Vietnam’da bir babanın oğluna geçirmesi şekilde meydana gelmiş,^[17] ailenin rol oynamadığı ilk bulaşma vakası ise Çinli bir iş adamından Alman bir adama bulaşması ile 22 Ocak’ta Almanya’nın Bavyera eyaletinde yaşanmıştır.^[18] Çin dışında gerçekleşen ilk ölüm 1 Şubat 2020 tarihinde, COVID-19, Influenza B ve Pnömokok’un bulaşmış olduğu bir adamın hayatını kaybetmesi ile Filipinler’de meydana gelmiştir.^[19]
Yanıt olarak Hubei eyaletindeki 57 milyon kişinin yaşadığı 16 şehir tam veya kısmi karantinaya alındı. Kentlerdeki tren, uçak ve uzun süreli otobüs seferleri durduruldu. Salgın korkusu sebebiyle yeni yıl etkinlikleri iptal edildi, turistik yerler kapatıldı. Hong Kong da alarm seviyesini en üste çıkarıp okulları şubat ortasına kadar kapattı.

EPİDEMİYOLOJİ
COVID-19’un temel çoğalma sayısına yönelik çeşitli tahminler hesaplanmıştır. Bu tahminler 2,13 ile 3,11 arasında yer almakta olup, tamamı bir salgının kendiliğinden ortadan kalkmasını getirecek 1 sayısının üzerindedir.^[20][21] 22 Ocak 2019 tarihine dek kesin laboratuvar teşhisi konulabilen ilk 425 hastanın Vuhan’daki araştırmacılar tarafından yapılan analizi, virüsün ilk defa insandan insana bulaşmasının Aralık ayının ortalarında gerçekleştiğini tahmin etti. İlk günlerinde enfeksiyona yakalanan hasta sayısının her 7,4 günde bir ikiye katlandığı da tahminler arasında yer aldı. Hastaların medyan yaşı 59 ve ortalama kuluçka süresi 5,2 gün idi.^[22]

Tablo 2. Ülke ve bölgelere göre 2019-20 korona virüs pandemisi

GRAFİK VE DİYAGRAMLAR

Şekil 7. Salgına ilaçsız müdahalelerle 1) salgının zirvesi ertelenir, 2) zirvedeki vaka sayısı azaltılır, 3) toplam vakalar ve ölümler azaltılır.^[173][174]

ÖZELLİKLER

BULAŞMA
Virüs insandan insana, havada veya yüzeylerde bulunan virüs içeren damlacıkların nefes yoluyla vücuda girmesiyle bulaşmaktadır.^[175] Hastalığın herhangi bir belirti göstermeden de insandan insana bulaşabileceğine dair bulgular mevcuttur, örneğin Almanya’daki ilk bulaşma olayı bu şekilde gerçekleşmiştir.^[176][177] Bunun gibi belirti göstermeden bulaşma vakalarının salgının yayılmasında ne kadar rol oynadığı bilinmemektedir, eğer oynadığı rol büyükse bu salgının kontrol edilmesini zorlaştıracaktır.^[178][40]

BELİRTİLER
Hastalık, 2-27 gün süren bir kuluçka süresinden sonra birden başlayan yüksek ateş, öksürük ve nefes darlığı ile karakterlidir. Bazı hastalarda boğaz ağrısı ve burun akıntısı da görülmüştür. Hastalık genellikle orta-ağır bir klinik seyir göstermektedir.^[179] Hastalığın komplikasyonları ağır pnömoni, septik şok, akut respiratuvar distres sendromu (ARDS), çoklu organ yetmezliği ve ölüm olarak duyurulmuştur.^[180]

ÖNLEME

KİŞİSEL ÖNLEMLER
COVID-19’un şu anda etkili bir ilaç tedavisi veya aşısı yoktur, ancak geliştirme çabaları devam etmektedir.^[181][182] “Grip benzeri” ateş, nefes alma güçlükleri, öksürük ve diğer semptomları vardır.^[183][184] Enfeksiyonu önlemek için WHO, “düzenli el yıkama, öksürme ve hapşırma sırasında ağız ve burnu örtme ve solunum yolu hastalığı belirtileri (öksürme ve hapşırma gibi) gösteren herhangi biriyle yakın temastan kaçınmayı öneriyor. Genel insan korona virüsleri için spesifik bir tedavi olmamasına rağmen ABD, CDC’si, virüs bulaşmış bir kişinin düzenli grip ilaçları alarak, sıvı tüketerek ve dinlenerek semptomlarını hafifletebileceği konusunda genel öneriler sunmaktadır.^[185] Bazı ülkeler, özellikle anakara Çin’i ziyaret ettiyse, insanların grip benzeri semptomları doktorlarına bildirmelerini istemektedir.^[186]
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı tarafından açıklanan riskli bölgelere gidecek kişilerin kişisel olarak alabileceği önlemler:^[187]

• Hasta insanlarla temastan kaçınılmalıdır (mümkün ise en az 2 metre uzakta bulunulmalı).
• Hastaların yoğun olarak bulunması nedeniyle mümkün ise sağlık merkezlerine gidilmemeli, sağlık kuruluşuna gidilmesi gereken durumlarda diğer hastalarla temas en aza indirilmelidir.
• Yaşlı ve altta yatan hastalığı olanlar riskli bölgeye yolculuklarını doktorlarına ve seyahat sağlığı personeline danışarak planlamalıdır.
• Gıda güvenliği önerilerine dikkat edilmelidir (çiğ süt ve hayvansal ürünler tüketmemek, çiğ tüketilecek sebze ve meyveleri iyice yıkayarak tüketmek gibi).
• Yabani ve evcil hayvanlar (canlı veya ölü) ile temastan kaçınılmalıdır.
• El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 30 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır.

ÇİN’DE ALINAN ÖNLEMLER
22 Ocak 2020’de AFC, korona virüs salgını dolayısıyla, daha önce Vuhan’da oynanması planlanan Bayanlar Olimpiyat Eleme Turnuvasının A Grubu maçlarını (Avustralya, Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan ve Tayland’dan ilgili kadroları içeren) Nanjing’e taşıyacağını açıkladı.^[188][189] Vuhan’ın içine ve dışına seyahatlerde etkili bir karantina, 23 Ocak 2020 saat 10’dan itibaren uygulanmaya başlandı. Vuhan’a ve Vuhan dışına uçuşlar ve trenler, halk otobüsleri, metro sistemi ve uzun mesafe otobüsleri bir sonraki duyuruya kadar askıya alındı. Çin’in Xinhua Haber Ajansı’na göre, bu girişim, virüsün Vuhan’dan yayılmasını durdurmak ve insanların sağlık ve güvenliğini sağlamak için bir çabadır. Büyük ölçekli toplantıların ve grup turlarının da askıya alınması direktifi verildi.^[190] Karantinadan sonra, artan gıda fiyatları ve hastaneye gidecek sağlık personeli için zorluk da dahil olmak üzere çeşitli lojistik konular meydana geldi.^[191][192]
Bunun ardından, Hubei bölgesinde bulunan en az 15 şehirde daha ulaşım benzer şekilde kısıtlandırıldı.^[193] Pekin’deki Yasak Şehir, geleneksel tapınak fuarları ve diğer kutlama amaçları toplantılar dahil olmak üzere birçok Yeni Yıl etkinlikleri bulaşma korkusuyla iptal edildi.^[194] Hong Kong ayrıca bulaşıcı hastalık yanıt düzeylerini en üst seviyeye çıkardı ve acil durum ilan etti, Şubat ortasına kadar okullarını kapattı ve Yeni Yıl kutlamalarını iptal etti.^[195]
Çin virüsten etkilenen kişileri tedavi etmek için 10 gün içinde tamamlanması planlanan 1000 yataklı hastaneyi inşa etmeye başladı.^[196][197] Bu hastanede sadece Vuhan salgınından etkilenen kişilerin tedavi olması planlanıyor.
Çin Maliye Bakanlığı yaptığı açıklamada, 29 Ocak’tan itibaren yeni tip korona virüs salgınıyla mücadele için 3,94 milyar dolar ek bütçe ayrıldığını bildirdi.^[198]
30 Ocak tarihinde Dünya Sağlık Örgütü, hastalığın diğer ülkelere ve Çin’in bütün eyaletlerine yayılması nedeniyle uluslararası acil durum ilan etti.^[199]

YÖNETİM
Bir virüs salgınını yönetmenin önemli bir yolu epidemi zirvesini erteleyip zayıflatmak, bir diğer deyişle epidemi eğrisini yassıltmaktır.^[173] Bu sayede sağlık sisteminin aşırı yüklenmesi önlenir ve bir aşı ya da tedavinin geliştirilmesi için zaman kazanılır.^[173] İlaç kullanımı gerektirmeyen el temizliği, maske kullanımı ve bireysel karantina gibi kişisel önlemler; okulların kapatılması ve toplu etkinliklerin iptali gibi toplumsal önlemler; yüzeylerin temizlenmesi gibi çevresel önlemler ile virüsün yayılması yavaşlatılabilir.^[174]
Çin yönetimi, salgının şiddeti anlaşıldıktan sonra bütün bir şehri karantinaya almak gibi çok daha ciddi önlemlere başvurdu.^[200] Diğer ülkeler de virüsün yayılımını sınırlamak için çeşitli önlemler aldılar. Örneğin, Güney Kore toplu taramalar, yerel karantinalar ve etkilenmiş bireylerin gözetimini başlattı; Singapur hastaların kendini karantinaya alması için maddi yardımlar verdi ve karantinaya uymayanlara cezalar getirdi; bu sırada Tayvan maske üretimini hızlandırdı ve ilaç stoklamayı yasakladı.^[201]

ETKİLERİ

TÜRKİYE
Yunanistan ve Bulgaristan’a açılan sınır kapıları, korona virüs (Kovid-19) önlemleri kapsamında yolcu giriş ve çıkışlarına kapatıldı.^[202]

• Aralarında İngiltere, İsviçre, Arabistan ve Mısır olmak üzere 20 ülkeye uçuşları askıya alındı.
• Umre ziyaretinden dönen kişiler Ankara, Konya, Kayseri ve Isparta şehirlerinde boşaltılan öğrenci yurtlarında Karantinaya alındı.
• 17 Mart tarihinde başlamak üzere, tiyatro, sinema, lokanta, kahvehane, internet kafe ve kapalı çocuk oyun alanlarının faaliyetlerinin durdurulmasına karar verildi.^[203]
• Bütün okullar 16 Mart Pazartesi’den itibaren 30 Mart Pazartesi’ye kadar tatil edildi.^[204]
• Marketlerdeki makarna, bakliyat ve el hijyeni rafları boşalırken, bu ürünlerin fiyatı arttı.^[205]
• Tıbbi maskeler karaborsaya düştü ve fahiş fiyatlarla satılmaya başlandı.^[206]
• Kolonya stoklarının azalmasıyla kolonya kuyrukları oluştu.^[207]
• İstanbul’da toplu ulaşım kullanımı %59,1 azaldı.^[208]
• Türkiye; Norveç, Hollanda, Almanya, İsveç, İspanya, Fransa, Belçika, Danimarka, İtalya, Avusturya, Irak, İran, Gürcistan, Azerbaycan, Çin ve Güney Kore olmak üzere 16 ülkeye kapılarını kapattı.^[209]
• Dezenfektan üreten meslek lisesi sayısı arttırıldı.^[210]
• 21 Mart’ta İçişleri Bakanlığı tarafından 65 Yaş ve üstü ile kronik rahatsızlığı olanlara sokağa çıkma yasağı ilan edildi. ^[211]
• Kritik grup olan 65 yaş üstü kişilerin uyarıları dikkate almayıp sürekli dışarıda bulunmaları sebebiyle Nevşehir Belediyesi 21 Mart 2020 tarihinde ALO 153″Yaşlı İhbar Hattı” olarak belirledi.^[212]

 DÜNYA

• ABD’li bilim insanları geliştirdikleri Covid-19 aşısını 43 yaşındaki 2 çocuk annesi Jennifer Haller isimli bir kadına enjekte edildi.
• Dünya Sağlık Örgütü, korona virüsü pandemisi ilan etti.^[213]
• Kâbe’de tavaf kısıtlandı.^[214]
• ABD, ulusal acil durum ilan etti.^[215]
• İtalya’da tüm ülke karantina altına alındı.^[216]
• İspanya’da tüm ülke karantina altına alındı.^[217]
• Çin, Vuhandahil 13 şehri karantina altına aldı.^[218]
• Fransa, ülke çapında alarm seviyesini 3’e yükseltti.^[219] 17 Mart 2020 tarihinden itibaren Fransa’da kısmi sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Bu kapsamda halka İçişleri Bakanlığının sitesinden alacağı belgeyi yanında bulundurarak, belgede yazılı 5 durum haricinde dışarı çıkmaması gerektiği söylendi. Buna uymayan ve belgeyi yanında bulundurmayanlara 135 euro ceza kesileceği İçişleri Bakanı Christophe Castaner tarafından açıklandı.^[220][221]
• Bulgaristan, virüsün yayılmasını engellemek için ülkede 13 Nisan 2020’ye kadar olağanüstü hâl ilan etti. Okullar, üniversiteler ve spor müsabakalarına bir ay ara verildi. Alınan OHAL kararıyla ilgili ülkenin sınır geçişlerinin ve vatandaşların uluslararası yolculuklarının sınırlandırılması bekleniyor.^[222]
• Irak’ta, yeni tip korona virüs (Kovid-19) salgını nedeniyle 14 Mart’tan itibaren Musul kentinde 2 gün sokağa çıkma yasağı ilan edildi.^[223]
• 2020 Avrupa Futbol Şampiyonası korona virüs pandemisi nedeniyle 2021 yılına ertelendi.^[224]
• 2020 Eurovision Şarkı Yarışması korona virüs pandemisi nedeniyle 2021 yılına ertelendi.^[225]
• 2020 Yaz Olimpiyatları korona virüs pandemisi nedeniyle 2021 yılına ertelendi.^[226]

 ÖZEL ŞİRKETLER

• Türk Hava Yolları, Çin’e uçuşlardaki talep azlığından dolayı Çin’e düzenlenen uçuş seferlerini azaltma kararı aldı.^[227]
• British Airways, Finnair, Qatar Airways, United Airlinesve Air Canada, çeşitli sebepler belirterek Çin’e uçuşlarını askıya aldı.^{[228][229][230]}
• Starbucks, Çin’deki şubelerinin yarısından fazlasını kapattı.^[228]
• Ikea, Çin’de bulunan mağazalarını kapatma kararı aldı.^[231]
• Teslave Apple Çin’deki bazı fabrikalarını geçici olarak kapattı.^[232]
• Volkswagen, fabrikalarında üretimi iki haftalığına durdurdu.^[232]
• Airbus, Michelin, Skoda, Brembo, Maserati, Renault Grubu, Fiat, Lamborghini ve Ferrari dahil birçok firma İtalya, İspanya, Fransa, Sırbistan, Slovakya ve Polonya’daki fabrikalarında üretime ara verdi.^[232]
• Toyota, Sakarya’da bulunan üretim tesisinde 2 hafta üretime ara verdi.^[233]

BİRDE BİZ KISACA ÖZETLEYELİM Mİ?
Dünya çapında coronavirus COVIT-19 bulaşan kişi sayısı 114 809 kişi.
Bunlar dünyanın 115 farklı ülke ve bölgesinde yaşıyor.
Virüs nedeniyle ölen kişi sayısı 4031.
Hastalıktan iyileşen sayısı 64081.
Ağır ve kritik vaka sayısı  5711. (worldoneter)
En çok vaka Çin 80 754, İtalya 9172, Güney Kore 7513, İran da 7161 görüldü.
Ölümler de buna paralel – Çin      3158, İtalya 631, İran 354, Güney Kore 66 kişi.
Çinde değilseniz ve yakın bir tarihte Çini ziyaret etmediyseniz, endişenizin % 94 atmanız lazım.
Gerçekten COVIT-19 size bulaştıysa, yine de paniğe gerek yok çünkü:
%81 hafif formda, %14 orta, sadece %5 kritik formda seyrediyor.
Atipik zatürede ölüm oranı %10, COVIT-19 da %3.4; elli yaş altı ise 0,2.
Yani elli yaş altıysanız, Çinde yaşamıyorsanız sizin aldığınız piyango biletine büyük ikramiye çıkması olasılığı COVIT-19 a yakalanma olasılığından daha yüksek. Bunda şansınız 1:45 000 000 dir.

10 Şubat 2020 pik günlerden birisiydi – Çinde COVIT-19 dan 108 kişi öldü.

Aynı gün:
26 283 kişi kanserden
24 641 kişi kalp hastalıklarından
4300 kişi diabetten öldü.

Her gün:
Sivrisinekler 2740
İnsanlar 1300
Yılanlar 137 kişinin ölümüne sebebiyet veriyor(Anonim., 2020).
Gereksiz panik yapmayın, ucuz medya provokasyonlarına kanmayın.
Dünyanın sonu gelmiş gibi medikal malzeme, ilaç, gıda maddesi stoklamayın.
Kişisel hijyeninize dikkat edin, iyi gıdalar ve vitamin-minerallerle bağışıklık sisteminizi güçlü tutun ve hayatınızı yaşayın…

Sayın Salık Bakanı neler paylaşıyor

Üçüncü vaka!
Eski KK komutanı Aytaç Yalman da corona virüs nedeni ile ex oldu
Son 24 saatte yapılan 1.981 TESTTEN 168’İ POZİTİF ÇIKTI. 191 olan hasta sayımız 359’a ulaştı. Hastalarımızdan 85 yaşındaki bir hanımefendiyi kaybettik. Daha önce vefat eden bir hasta COVID-19 olarak değerlendirildi. Toplam kaybımız maalesef 4 oldu. Acımız arttı ama başaracağız.
65 yaş ve üstüne sokağa çıkma yasağı bugün 19:30 dan itibaren başlıyor.
25-30 yaşlarında hastalarda solunum cihazına bağlanmış. Virülansı çok ciddi seyrediyor. Aman dikkat et. Allah hepimizi esirgesin,

Ya selam ya selamet,
Ya ganiy ya muğnii,
Ya zel Celal’i vel ikram

Corona virüsü ile ilk kırımın olacağı söylenen 60-80 yaşında olan nesil…

BU AKŞAM (19.03.2020) BİR HABER KANALINDA TÜRKİYE’DE COVID-19’LA İLGİLİ YAPILAN BİR ANKETİN SONUÇLARI AÇIKLANDI. BU HASTALIKTAN EN AZ ENDİŞELENEN GRUBUN 60-80 YAŞ GRUBU OLDUĞU BELİRTİLDİ. NEDENİNİ MERAK EDENLERE… demiş

“KİMDİR BUNLAR?
1940 ile 1960 yılları arasında bu dünyaya merhaba demiş en genci 60, en delikanlısı 80 yaşında,
HALA 18’LİK İDEALLERİNİN PEŞİNDEN KOŞAN HESAPSIZ BİR NESİL…
Hiçbirinin renkli çocukluk resmi olmamış…
Bazılarının ise hiç bebeklik çocukluk resmi olmamış…
Hiç biri kreş, dershane, özel okul görmemiş…
Ama hepsi profesörlere ders verecek kadar bilgi sahibi olan bir tuhaf nesil…
Harp görmüş, darp görmüş…
Baskı, çatışma, görmüş…
En azı 5 ihtilal, 6 muhtıra, 7 post-modern darbeden sağ salim paçayı yırtmış…
En azı 10 ekonomik krizden nasibini almış…
Tecrübe abidesi yoklukla terbiye edilmiş, direnç abidesi bir nesil…
Bu nesil özel bir nesil, birbirini vatan için katletmiş…
Vurmuş, vurulmuş…
Dövmüş, dövülmüş…
68’liler de 78’liler de bu neslin deli tayları, bu neslin üretim harikası mı yoksa üretim hatası mı olduğu tartışılır ama bu neslin istisnasız tamamı karşılıksız hesapsız bu vatanı sevmiş…
1940 ve 1960 yılları arasında doğanlar gerçekten özel üretim, kardeşlik ve paylaşma duygusu zirve yapmış…
Çok kitap okumuş, en azı liseyi bitirmiş, hayatı yaşayarak öğrenmiş…
Birçoğu okurken çalışarak okul harçlığını çıkarmıştır…
Ne ailesine ne devletine ekonomik yük olmamış, geneli bir baltaya sap olmuş ezilmiş ama ezik kalmamıştır…
Eğilmemiş, el etek öpmemiş, aç yatmış, kuyruğu dik tutmuş…
Kan kusmuş, kızılcık şerbeti içiyorum demiş…
Şahsına münhasır özel bir nesildir…
Görevini, sorumluluğunu bilen…
Onuru için bir pireye bir yorgan yakan, öfkeli hırçın bir acayip nesil bu 1940 ile 1960 yılları arasında doğan dinozorlar…
İyi bakın, bunlar bu son kalan yumuşak gözüküp indiği yeri dağıtan bu neslin öfkesinden sakının…
Bunlar kimi sokakta oyun arkadaşım, kimi ilkokul arkadaşım…
Kimisi de ömrümüzü adadığımız bir ideal uğruna mücadele vermiş yol arkadaşlarım…
Sizin evinizde de bunlardan kalan varsa bunları korumaya alın…
Çünkü bunların nesilleri tükendi, üretimi sonlandı…
Neden bu nesil özel biliyor musunuz?
Bu neslin üzerinden silindir gibi devlet, dozer gibi dünya milletleri ezdi geçti…
Hayat bu nesli sınadı, öğüttü ama tüketemedi…
Bu çarktan kurtula bilen şükretmeyi, tevekkülü, sabırlı davranmayı yaşamayı hayatta kalmayı bildi…
Bu nesil, ihanetin acısını, dost hançerinin sancısını, yoldaşlığı, arkadaşlığı, son lokmayı paylaşmayı, sadakati ve vefayı bildi…
Bu nesil, katı, aksi, deli, serttir…
Bir o kadarda merttir, hoş görülü ve merhametlidir…
Bu neslin yaşarken öğrendikleri bilgi ve kaybederken edindikleri tecrübe en büyük servetidir…
Yani bu 1940 ve 1960 yılları arasında doğan dinozorlar tam bir müzelik antika nesildir…
Onun için 1940 ile 1960 yılları arasında doğmuş, hâlâ inadına yaşayan, ana baba, amca, dayı, teyze, hala, yenge dede anneanne babaanne her neyiniz varsa değerini bilin!
Çünkü bunlar elinizdeki son değerli hazinelerinizdir…
Oturun onlarla konuşun, dinleyin onlardan geçmişi öğrenin…
Sonra arar da bulamazsınız…
Çünkü onlar yakın tarihin son canlı kaynak kişileri, her biri iki ayaklı sözlük, yakın tarih kitabıdır…
Benden söylemesi…
Vesselam(Anonim., 2020)…”   HEYTT

Herkes söyler bizimde bir sözümüz var elbet. Sevgili meslektaşım Değerli arkadaşım olaya nasıl bakıyor,,

BİR VİROLOG GÖZÜYLE
KORONAVİRÜS (Coronavirus = Covid-19)
BİLİNENLER, TAHMİNLER, ÜMİTLER…

1. Tüm virüsler DNA veya RNA ile bunun üzerini kaplayan bir protein kılıftan ibarettir.
   🍁Virüsler; beslenmez, üremez, hareket etmez, nefes almaz sadece kendini canlı bir hücrede çoğaltabilir. 😯Virüs; yaklaşık 160 yıl önce Hollandalı ziraatçilerin tütün bitkisinde keşfettikleri ancak 70 yıl önce yapısı tam olarak anlaşılan nadiren hastalık nedeni ola🍁“AKILLI BİR MOLEKÜL”dür.

2. Covid-19 SÜRPRİZ değildir: Virüslerin bir gün büyük bir epidemiye neden olacağı ve mücadelenin çok zor olacağı yaklaşık 20 yıldır bekleniyordu.😯Ayrıca SARS, MERS, EBOLA yeterince bu işareti veriyordu. Corona virüslerin varlığı yaklaşık🔸60 yıldır biliniyor . Bu virüs zarflı +ssRNA bir virüs olup, solunum yoluna saldıran, sitoplazmada çoğalan ve hızlı mutasyona uğrayan, epitel ve akçiğer hücrelerine yerleşen, gün ışığından, sabun, deterjan ve ısıdan etkilenen bir virüstür. Hızla mutasyona uğrayan kompleks ve “BÜYÜK BİR VİRÜS”tür.
3. Virüslere karşı direkt bir ilaçlı mücadele yoktur, ancak aşı, termoterapi, radyasyon, gen susturma, gen durdurma, giriş ve çoğalmayı sağlayan hücre sistemlerini durdurmak gibi bazı tedbirler alınır ve etkilidir. Aşı ve az sayıda replikasyon engelleyici kimyasal hariç bunların çoğu bilimsel araştırma düzeyinde olup genel uygulamaya henüz uzaktır.😯EN ETKİLİ MÜCADELE, VÜCUDUN SAVUNMA VE KORUMA SİSTEMİNİ GÜÇLÜ TUTMAKTIR.
4. Teorik olarak her canlı türü için çok sayıda virüs vardır. Ancak çok küçük ve tam bir canlı olmadıklarından, virüslerin çok büyük bir çoğunluğu henüz bilinmez. Virüsler gen aktarma, biyoteknoloji, genetik ve mutasyon çalışmalarında çok önemlidirler. Her virüs bir miktar zarar verdiği canlının bir parçasıdır ve tür içi, türler arası, nesiller arası genetik bilginin taşıcıyıcısıdır.🔸BU YÖNÜYLE VİRÜSLER EMSALSİZDİRLER.
5. KORONAVİRÜS(Covid-19); hem RNA hem DNA virüsü gibi davranıyor. Bu virüsün, sinir hücrelerine nasıl ve neden saldırdığının açıklanması çok zordur. Bu durum mutasyon ile oluşmaz, ayrıca son konukçusu olan yarasa ile oluşan genetik fark, çok yüksek ihtimalle bu virüsün muhtemelen rekombinasyona (müdahaleye) uğradığını gösteriyor. Bu kadar saldırgan bir ırkın-ırkların tabii küçük mutasyonlar ile oluşması çok düşük bir ihtimaldir.🍁İNŞAALLAH BU DURUM DOĞAL BİR MUTASYONDUR; EĞER ÖYLE İSE ÇOK ÇABUK TEKRAR MUTASYONA UĞRAYIP ZAYIFLAYABİLİR(yaklaşık 6-18 ay içinde)…
6. Covid-19 etmeni🔸(İnsan eli ile) mutasyona uğramış veya genetik ekleme-çıkarma yapılmış ise, bu çalışma özellikle HIV yani AIDS gibi bir DNA virüsü için aşı üretmek gibi iyi-insanî amaçla yapılmış olabilir. Bu çalışmalar teorik ve teknolojik olarak mümkündür. İnsan eliyle, bakteri ve virüs birleştirme ve mutasyon oluşturma mümkündür ve dahi mevcut biyoteknolojinin genel bir uygulamasıdır. Özellikle ÇİN, bu çalışmalara son 20 yılda büyük yatırımlar yapmıştır.Tüm dünyada özellikle yeni nesil maya, enzim ve ilaçların üretimi bu yolla yapılır. BİYOTEKNOLOJİ HAYATIMIZDA BİR ÇOK DEĞİŞİLİK YAPABİLİR.
7. Yani ÇİN, bu çalışmaları yapabilecek ve gizleyebilecek altyapı ve tecrübeye sahiptir. Bunu İpek üretimini insanlıktan 800 yıl gizleyen ve barut, kağıt, mürekkep gibi bir çok teknolojinin mucidi olan Çinliler, çok tabii olarak yapabilir. Ancak amaç öncelikle ilaç, aşı veya yeni bir teknoloji üretmekti diye düşünüyorum. BU ŞÜPHE ANCAK İLERLEYEN ZAMANLARDA GİDERİLEBİLİR, MÜCADELEYE ŞİMDİLİK BİR KATKI SUNMAZ.
8. Bu hastalığın öldürme oranı, %3,5-7 civarında olacak gibi, bu oran, GRİP’in 35-70 katı olup, hastalığın kolay ve hızlı bulaşması, tüm ülkelerin sağlık, ekonomi ve sosyal hayatını felç edebilir. Gripte ölüm oranı %0,1 civarındadır.
   Yaşlılarda ölümcül olması, virüsün liysis fazda kalması ve nükleusta çoğalma kabiliyetinin azlığına işarettir. Ancak iyileşen hastalarda virüsün yeniden tespit edilmesi beklenen bir durum olmayıp🔸ENFEKSİYONUN KRONİK OLACAĞINA İŞARET EDER VE BU DURUM ÇOK TEHLİKELİ BİR HALDİR.

9. Türkiye’de devlet, alınması gereken tedbirleri zamanında ve etkili şekilde alıyor, ancak toplumsal ve BİREYSEL BİLİNÇ ve korunma çok önemli. Eğer karantina etkili olursa, hastaların hızlı tanısı, izolasyonu ve özellikle ülkeye giriş çıkışların uzun süre azaltılması ve kontrol altında tutulması gerekir.🔴TÜRKİYE BUNU UYGULAYABİLECEK KABİLİYETTEDİR.
10. Çok sıkı bir karantina ve sınırlama, hiçbir Şekilde uzun süre devam ettirilemez. Ancak bundan böyle dünya asla insan ve mal trafiğinin eskisi gibi kolay olduğu bir yer olmayacaktır. Özelikle yurt dışı hareketlilik ve malların dolaşımı sınırlanacaktır.BU DURUM GIDA VE SAĞLIK ÜRÜNLERİNİN YEREL İMKANLARLA ÜRETİLMESİNİN ÖNEMİ VE MECBURİYETİNİ ARTIRACAKTIR.
11. Mevcut modern? yaşam alanları (milyondan büyük şehirler-büyük apartmanlar, AVM’ler, metro gibi toplu taşımalar, dev stadyumlar) ve yaşam şekli (kapalı alanda sun’i ışık kullanımı, kapalı devre havalandırma sistemleri, akıllı ve kapalı camlı binalar, zayıf immün sistem, aşırı et ve antibiyotik tüketimi, düşük fiziksel aktivite, yüksek insani temas) virüslerin tam da aradığı şeydir. METROPOL YAŞAMI cazibesini yitirecektir, yitirmelidir de…
12. 🔴ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER;
    Yolculuğu azaltın, hastanede hasta ziyareti yapmayın, tokalaşmayı-sarılmayı azaltın, çok kalabalık ortamlarda bulunmayın, hergün 1-2 kez en az 20-30 dakika güneşli ortamda bulunun, yeterli spor yapın, gereksiz antibiyotik almayın.❄Eti azaltın, sebzeyi çeşitlendirin ve artırın. Gerekmedikçe fuar, kongre, festival vb. farklı coğrafyalardan gelen çok büyük kalabalıklara karışmayın. Mecbur kalmadıkça sağlık sorunlarınızı yoğun bakım ünitesi olmayan, yataksız sağlık ocağı gibi küçük merkezlerinden karşılayın.😯Yani “şeker takibi” için👉“Araştırma Hastanesi”ne değil “Aile Hekimi”ne gidin. GEREKLİ DEĞİLSE SAĞLIK KURUMLARINI MEŞGUL ETMEYİN

13. Ülkemizde eğer toplam hasta sayısı ve yoğun bakıma muhtaç kişi sayısı yönetilebilir sayıda kalırsa(bence 20-30 bin altı), epidemi yönetilebilir; eğer bu sayı🍁100 bin hastayı geçerse durum çok travmatik olabilir. HİÇ BİRİMİZ BU RİSKTEN UZAK DEĞİLİZDİR.

14. Nisan ayı sonu, ülkemizde epideminin nasıl seyredeceği belli olacaktır. Havaların ısınması, gün-aydınlık süresinin uzaması, açık havada geçirilen sürenin artması ve korunma bilincinin artması bu açıdan cok önemlidir. 🌿AÇIK HAVADA DAHA ÇOK VAKİT GEÇİRİN…

15. Bu epidemi (pandemi), Tüm dünyaya olan etkisini anlamak için ise YAZ’ın geçmesi ve Kasım sonunda epideminin durumunu görmek gerekiyor.Covid-19 hızlı mutasyonla zayıflayabilir, iyi bir tedavi protokolü geliştirilebilir. BEKLENTİM, OLAYIN”HAZİRAN AYI” SONUNDA SAKİNLEŞMESİ, “KASIM AYI” SONUNDA KAPANMASIDIR(Birişik., 2020).

PANİK YOK
Birazda gerçek olaylardan ders çıkaralım
950’li yıllarda bir İngiliz şilebi Portekiz’den aldığı Madura şaraplarını İskoçya’ya götürür. Demir attığı limanda yükünü boşalttıktan sonra, şilepte çalışan denizcilerden biri unutulan şarap kolisi kaldı mı diye denetlemek üzere soğuk hava deposuna girer. Onun içerde olduğunu fark etmeyen başka bir denizci ise, kapıyı dışardan kapatır. Soğuk hava deposunda mahsur kalan denizci, var gücüyle bağırır, çelik duvarları yumruklar, ama kimseye duyuramaz sesini. Çakısıyla içerden açmaya çalışır kapıyı, mümkün değildir. Boş şilep, yeni yükünü almak üzere Portekiz’e doğru yola çıkar.
Mahsur denizci, depoda açlıktan ölmeyecek kadar yiyecek bulur. Ama deponun dondurucu soğuğuna fazla dayanamayacağının bilincindedir. Kapıyı açamayan çakısıyla, çelik duvarlara kendisini bekleyen ölüm sürecini yazmaya, daha doğrusu kazımaya başlar. Günbegün, adeta bilimsel bir titizlikle soğuğun vücuduna önce uyuşturucu sonra yavaş yavaş öldürücü etkilerini, el ve ayaklarının nasıl duyarsızlaştığını, donan burnunu ve buz gibi havanın dayanılmaz yakıcılığını anlatır.
Şilep Lizbon’a demir attığında, soğuk hava deposunun kapısını açan kaptan, zavallı denizcinin cesediyle karşılaşır. Duvarlara kazıdığı acılı sonunu okur ve.. kendisi de hayretten dona kalır.
Çünkü soğuk hava deposunun derecesi 19’dur. İskoçya’ya götürdükleri Madura şarapları 18 derecede taşınmayı gerektirmiş, şilep yükünü boşalttıktan sonra soğutma sistemi zaten kapatılmış olup, kendi haline bırakılan deponun sıcaklığı bir derece de yükselmiştir.
Yani biçare denizci donarak ölmemiş, donduğunu sandığı (ya da donacağına inandığı) için ölmüştür(Bernard Werber, ‘İzafi ve Mutlak Bilgi Ansiklopedisi’).

Bakın size bir de karelerle anlatalım mı?

Korana’sız bir dünya dileklerimle…

KAYNAKLAR I

1. ^“Coronavirus”. who.int. Dünya Sağlık Örgütü. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
2. ^Fehr, A. R. & Perlman, S. Coronaviruses: An Overview of Their Replication and Pathogenesis. Methods Mol Biol 1282, 1–23 (2015).
3. ^“Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)”. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 15 Şubat 2020. 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2020. Birden fazla |arşivurl= ve |archive-url= kullanıldı (yardım)
4. ^“Advice for public”. World Health Organization (WHO). 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. Birden fazla |arşivurl= ve |archive-url= kullanıldı (yardım)
5. ^“SARS: Prevention”. MayoClinic.com. Sept. 24, 2019. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: Mart 2020. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi=, |tarih= (yardım)
6. ^“Coronavirus: Common Symptoms, Preventive Measures, & How to Diagnose It”. Caringly Yours (İngilizce). 28 Ocak 2020. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
7. ^Geller C, Varbanov M, Duval RE (Kasım 2012). “Human coronaviruses: insights into environmental resistance and its influence on the development of new antiseptic strategies”. Viruses. 4 (11), s. 3044–3068. doi:3390/v4113044. PMC 3509683 $2. PMID 23202515.
8. ^Goldsmith CS, Tatti KM, Ksiazek TG, Rollin PE, Comer JA, Lee WW, ve diğerleri. (Şubat 2004). “Ultrastructural characterization of SARS coronavirus”. Emerging Infectious Diseases. 10 (2), s. 320–6. doi:3201/eid1002.030913. PMC 3322934 $2. PMID 15030705. Virions acquired an envelope by budding into the cisternae and formed mostly spherical, sometimes pleomorphic, particles that averaged 78 nm in diameter (Figure 1A).
9. ^^a b Fehr AR, Perlman S (2015). Maier HJ, Bickerton E, Britton P (Edl.). “An Overview of Their Replication and Pathogenesis; Section 2 Genomic Organization”. Methods in Molecular Biology. Springer. Cilt 1282, s. 1–23. doi:1007/978-1-4939-2438-7_1. ISBN 978-1-4939-2438-7. PMC 4369385 $2. PMID 25720466. See section: Virion Structure.
10. ^Neuman BW, Adair BD, Yoshioka C, Quispe JD, Orca G, Kuhn P, ve diğerleri. (Ağustos 2006). “Supramolecular architecture of severe acute respiratory syndrome coronavirus revealed by electron cryomicroscopy”. Journal of Virology. 80 (16), s. 7918–28. doi:1128/JVI.00645-06. PMC 1563832 $2. PMID 16873249. Particle diameters ranged from 50 to 150 nm, excluding the spikes, with mean particle diameters of 82 to 94 nm; Also See Figure 1 for double shell.
11. ^Lai MM, Cavanagh D (1997). “The molecular biology of coronaviruses”. Advances in Virus Research. Cilt 48, s. 1–100. doi:1016/S0065-3527(08)60286-9. ISBN 9780120398485. PMID 9233431.
12. ^Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; groot isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)
13. ^Chang CK, Hou MH, Chang CF, Hsiao CD, Huang TH (Mart 2014). “The SARS coronavirus nucleocapsid protein–forms and functions”. Antiviral Research. Cilt 103, s. 39–50. doi:1016/j.antiviral.2013.12.009. PMID 24418573. See Figure 4c.
14. ^Liu P, Shi L, Zhang W, He J, Liu C, Zhao C, Kong SK, Loo JF, Gu D, Hu L (Kasım 2017). “Prevalence and genetic diversity analysis of human coronaviruses among cross-border children”. Virology Journal (İngilizce). 14 (1), s. 230. doi:1186/s12985-017-0896-0. PMC 5700739 $2. PMID 29166910.
15. ^Forgie S, Marrie TJ (Şubat 2009). “Healthcare-associated atypical pneumonia”. Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine. 30 (1), s. 67–85. doi:1055/s-0028-1119811. PMID 19199189.
16. ^Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; WHO20200110″ isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)
17. ^“Novel Coronavirus 2019, Wuhan, China | CDC”. www.cdc.gov. 23 Ocak 2020. 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2020. Birden fazla |arşivurl= ve |archive-url= kullanıldı (yardım)
18. ^Corman VM, Muth D, Niemeyer D, Drosten C (2018). “Hosts and Sources of Endemic Human Coronaviruses”. Advances in Virus Research. Cilt 100, s. 163–188. doi:1016/bs.aivir.2018.01.001. ISBN 978-0-12-815201-0. PMID 29551135.
19. ^Wang, Chen; Horby, Peter W.; Hayden, Frederick G.; Gao, George F. (24 Ocak 2020). “A novel coronavirus outbreak of global health concern”. The Lancet. doi:1016/S0140-6736(20)30185-9. Geçersiz |doi-access=free (yardım)
20. ^“WHO sitesinde SARS sayfası” (İngilizce). 19 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2012.
21. ^Thiel V (editor). (2007). Coronaviruses: Molecular and Cellular Biology (1st bas.). Caister Academic Press. ISBN 978-1-904455-16-5.
22. ^“CDC- SARS” (İngilizce). 28 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2012.
23. ^“Summary table of SARS cases by country, 1 November 2002 – 7 August 2003”. World Health Organization. 28 Ekim 2013 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2020.
24. ^“Summary of probable SARS cases with onset of illness from 1 November 2002 to 31 July 2003”. WHO. 8 Aralık 2013 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2008.
25. ^“Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV)”. World Health Organization. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2017.
26. ^“Chine virus death toll rises to 41, more than 1,300 infected worldwide” [1], CNBC, 24 Ocak 2020, Ulaşım tarihi 26 Ocak 2020.
27. ^https://www.nytimes.com/interactive/2020/world/asia/china-coronavirus-contain.html
28. ^https://www.worldometers.info/coronavirus/
29. ^Wertheim JO, Chu DK, Peiris JS, Kosakovsky Pond SL, Poon LL (Haziran 2013). “A case for the ancient origin of coronaviruses”. Journal of Virology. 87 (12), s. 7039–7045. doi:1128/JVI.03273-12. PMC 3676139 $2. PMID 23596293.
30. ^Woo PC, Lau SK, Lam CS, Lau CC, Tsang AK, Lau JH, Bai R, Teng JL, Tsang CC, Wang M, Zheng BJ, Chan KH, Yuen KY (Nisan 2012). “Discovery of seven novel Mammalian and avian coronaviruses in the genus deltacoronavirus supports bat coronaviruses as the gene source of alphacoronavirus and betacoronavirus and avian coronaviruses as the gene source of gammacoronavirus and deltacoronavirus”. Journal of Virology. 86 (7), s. 3995–4008. doi:1128/JVI.06540-11. PMC 3302495 $2. PMID 22278237.
31. ^Cruz JL, Sola I, Becares M, Alberca B, Plana J, Enjuanes L, Zuñiga S (Haziran 2011). “Coronavirus gene 7 counteracts host defenses and modulates virus virulence”. PLoS Pathogens. 7 (6), s. e1002090. doi:1371/journal.ppat.1002090. PMC 3111541 $2. PMID 21695242.
32. ^Cruz JL, Becares M, Sola I, Oliveros JC, Enjuanes L, Zúñiga S (Eylül 2013). “Alphacoronavirus protein 7 modulates host innate immune response”. Journal of Virology. 87 (17), s. 9754–67. doi:1128/JVI.01032-13. PMC 3754097 $2. PMID 23824792.

KAYNAKLAR  II

1. ^^a bhttp://www.bjnews.com.cn/news/2020/01/27/680493.html
2. ^^a b http://m.caixin.com/m/2020-01-26/101508497.html?cx_referer=http%3A%2F%2Fwww.caixin.com%2F2020-01-26%2F101508497.html
3. ^“Is the World Ready for the Coronavirus?”. The New York Times. 29 Ocak 2020. 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
4. ^Fox, Dan (24 Ocak 2020). “What you need to know about the Wuhan coronavirus”. Nature. doi:1038/d41586-020-00209-y. ISSN 0028-0836.
5. ^“China virus death toll rises to 41, more than 1,300 infected worldwide”. CNBC. 24 Ocak 2020. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020.
6. ^Shih, Gerry; Lynch, David J.; Denyer, Simon. “Fifth coronavirus case confirmed in U.S., 1,000 more cases expected in China”. The Washington Post. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
7. ^“Confirmed 2019-nCoV Cases Globally | CDC”. www.cdc.gov (İngilizce). 30 Ocak 2020. 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak2020.
8. ^Shih, Gerry; Lynch, David J.; Denyer, Simon. “Fifth coronavirus case confirmed in U.S., 1,000 more cases expected in China”. The Washington Post. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
9. ^“Confirmed 2019-nCoV Cases Globally | CDC”. www.cdc.gov (İngilizce). 30 Ocak 2020. 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak2020.
10. ^https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dso-avrupa-artik-koronavirus-krizinin-merkez-ussu-haline-geldi/1765444
11. ^“Outil de suivi du COVID-19”. 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
12. ^“Novel Coronavirus(2019-nCoV)” (PDF). World Health Organization (WHO). 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Ocak2020.
13. ^^a b Hessen, Margaret Trexler (27 Ocak 2020). “Novel Coronavirus Information Center: Expert guidance and commentary”. Elsevier Connect (İngilizce). 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2020.
14. ^Rothe, Camilla; Schunk, Mirjam; Sothmann, Peter; Bretzel, Gisela; Froeschl, Guenter; Wallrauch, Claudia; Zimmer, Thorbjörn; Thiel, Verena; Janke, Christian; Guggemos, Wolfgang; Seilmaier, Michael; Drosten, Christian; Vollmar, Patrick; Zwirglmaier, Katrin; Zange, Sabine; Wölfel, Roman; Hoelscher, Michael (30 Ocak 2020). “Transmission of 2019-nCoV Infection from an Asymptomatic Contact in Germany”. New England Journal of Medicine. doi:1056/NEJMc2001468.
15. ^https://birparcatuhaftik.com/corona/
16. ^Imai, Natsuko; Dorigatti, Ilaria; Cori, Anne; Riley, Steven; Ferguson, Neil M (17 Ocak 2020). “Estimating the potential total number of novel Coronavirus cases in Wuhan City, China (report 1)” (PDF). Imperial College London. 21 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF)arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2020.
17. ^“China coronavirus: ‘family cluster’ in Vietnam fuels concerns over human transmission”. South China Morning Post. 29 Ocak 2020. 14 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
18. ^Includes all cases overseas in regions of French Guiana, Guadeloupe, Martinique, Mayotte and Réunion, and in collectivities of French Polynesia, New Caledonia, Saint Barthélemy and Saint Martin.^{[kaynak belirtilmeli]}
19. ^“Philippines reports first coronavirus death outside China after travel ban”. South China Morning Post(İngilizce). 2 Şubat 2020. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2020.
20. ^Leung, Gabriel; Wu, Joseph (27 Ocak 2020). “Real-time nowcast and forecast on the extent of the Wuhan CoV outbreak, domestic and international spread” (PDF). Wuhan-coronavirus-outbreak AN UPDATE. 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
21. ^Read, Jonathan M.; Bridgen, Jessica RE; Cummings, Derek AT; Ho, Antonia; Jewell, Chris P. (28 Ocak 2020). “Novel coronavirus 2019-nCoV: early estimation of epidemiological parameters and epidemic predictions”. MedRxiv, s. 2020.01.23.20018549. doi:1101/2020.01.23.20018549.
22. ^Li, Q., Guan, X., Wu, P., Wang, X., Zhou, L., Tong, Y., Ren, R., Leung, K.S.M., Lau, E.H.Y., Wong, J.Y., Xing, X., Xiang, N., Wu, Y., Li, C., Chen, Q., Li, D., Liu, T., Zhao, J., Liu, M., Tu, W., Chen, C., Jin, L., Yang, R., Wang, Q., Zhou, S., Wang, R., Liu, H., Luo, Y., Liu, Y., Shao, G., Li, H., Tao, Z., Yang, Y., Deng, Z., Liu, B., Ma, Z., Zhang, Y., Shi, G., Lam, T.T.Y., Wu, J.T., Gao, G.F., Cowling, B.J., Yang, B., Leung, G.M., Feng, Z., 2020. Early Transmission Dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus–Infected Pneumonia. New England Journal of Medicine. https://doi.org/10.1056/NEJMoa2001316
23. ^^a b “Outil de suivi du COVID-19”. Erişim tarihi: 24 Mart2020.
24. “截至3月19日24时新型冠状病毒肺炎疫情最新情况“. National Health Commission (Çince). 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
25. ^Dipartimento della Protezione Civile. “COVID-19 Italia – Monitoraggio della situazione”. opendatadpc.maps.arcgis.com.
26. “Coronavirus Update (Live) – Worldometer”. www.worldometers.info.
27. Johns Hopkins CSSE. “Coronavirus COVID19 (2019-nCoV)” (ArcGIS). Coronavirus COVID-19 Global Cases. Erişim tarihi: 16 Mart 2020.
28. ^“Coronavirus El mapa del coronavirus en España: 831 muertos y más de 18.000 casos”. RTVE (İspanyolca).
29. ^“Coronavirus: Interaktive Karte zeigt aktuelle Zahl der Infektionen in Deutschland, Europa und weltweit”. Berliner Morgenpost (Almanca). Erişim tarihi: 13 Mart2020.
30. ^@IrnaEnglish (19 Mart 2020). “#Iran’s #coronavirus toll update March 19, 2020 #COVID19” (Tweet).
31. ^“Infection au nouveau Coronavirus (SARS-CoV-2), COVID-19, France et Monde”. Santé publique France(Fransızca).
32. ^“Current situation in Switzerland”. Federal Office of Public Health.
33. ^ “Press release”. www.cdc.go.kr (Korece).
34. ^“Total UK cases COVID-19 Cases Update”. Public Health England.
35. ^“Number of coronavirus (COVID-19) cases and risk in the UK”. gov.uk.
36. ^“Actuele informatie over het nieuwe coronavirus (COVID-19)” (Felemenkçe). RIVM. Erişim tarihi: 15 Mart2020.
37. ^“Neuartiges Coronavirus (2019-nCov)”. www.sozialministerium.at (Almanca).
38. ^“Coronavirus COVID-19”. www.info-coronavirus.be.
39. ^“Coronavirus en Belgique: 462 nouveaux cas, portant le total à 2257, 16 nouveaux décès, 37 en tout”. La Libre(Fransızca). 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
40. ^^a b Nilsen, Av Sondre; Skjetne, Oda Leraan; Sfrintzeris, Yasmin; Røset, Hanna Haug; Hunshamar, Carina; Fraser, Sofie; Løkkevik, Ole; breaking-avdeling, og VGs. “Live: Corona-viruset sprer seg i Norge og verden”. VG Nett.
41. ^“Covid-19: Outbreak update”. Government of Canada. 2020.
42. ^“Covid-19 Situation Report”. Portugal: Ministry of Health.
43. ^“The spread of the new coronavirus — Currently in Sweden”. SVT Datajournalistik (İngilizce). Sveriges Television (Swedish Television). Erişim tarihi: 13 Mart2020.
44. ^“Coronavirus update: Italy records biggest day-to-day rise in deaths, $15.6m to develop new test ‘within weeks'”. ABC News (İngilizce). 21 Mart 2020. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
45. ^“Coronavirus (COVID-19) current situation and case numbers”. Australian Government Department of Health(İngilizce). 19 Mart 2020.
46. ^“Notificação de casos de doença pelo coronavírus 2019 (COVID-19)”. Ministry of Health (Brazil).
47. ^“Coronavirus: Infected Israelis hit 707 as emergency orders roll out”. The Jerusalem Post. 21 Mart 2020. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
48. ^https://www.tv100.com/son-dakika-turkiyede-korona-virusten-olenlerin-sayisi-37-oldu-haber-489381
49. ^“Covid-19 (Maklumat Terkini)”. Ministry of Health (Malaysia).
50. ^“Coronavirus, COVID-19”. Status på COVID-19(Danca). Sundhedsstyrelsen. 13 Mart 2020. Erişim tarihi: 13 Mart 2020.
51. ^“Følg smittespredningen af ny coronavirus”. Nunatsinni Nakorsaaneqarfik (Danca). Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
52. ^“COVID-19 | Onemocnění aktuálně od MZČR”. Onemocneni-aktualne.mzcr.cz. 2020. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
53. ^“Latest updates on COVID-19 (Coronavirus)”. Department of Health (Ireland).
54. ^“新型コロナウイルスに関連した患者等の発生について(3月19日公表分)”. Ministry of Health, Labour and Welfare (Japan) (Japonca). 19 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
55. ^“Coronavirus: COVID-19”. Government of Luxembourg.
56. ^@Salud_Ec (21 Mart 2020). “El Ministerio de Salud Pública informa que la vigilancia epidemiológica para coronavirus registra 426 casos positivos, 533 descartados, 711 casos en sospecha, 7 fallecidos y 3 recuperados. #QuédateEnCasa” (Tweet).
57. ^“Coronavirus updates, March 21: Latest news on the coronavirus outbreak from Pakistan and around the world”. www.geo.tv. 21 Mart 2020. Erişim tarihi: 21 Mart2020.
58. ^“Coronavirus en Chile: nuevos casos y últimas noticias de hoy en vivo”. chile.as.com (İspanyolca) (Mar2020). chile.as.com. 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
59. ^@MZ_GOV_PL (21 Mart 2020). “W sumie liczba osób zakażonych koronawirusem: 439/5 (wszystkie pozytywne przypadki/w tym osoby zmarłe)” (Tweet).
60. ^“Negatywny wynik testów „pacjenta zero”. Może opuścić szpital”. TVP (Lehçe). 17 Mart 2020. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
61. ^“Thailand reports 89 new Covid-19 cases in highest daily jump”. CNA. 21 Mart 2020.
62. ^“Informare COVID – 19 – Grupul de Comunicare Strategică, 20 martie, ora 13.00” (Rumence). Ministerul Afacerilor Interne (Romania).
63. ^“Coronavirus COVID-19 – Latest Updates”. Finnish Institute for Health and Welfare.
64. ^“70 new coronavirus cases as Saudi total reaches 344”. Arab News. 21 Mart 2020.
65. ^“31 New Confirmed Cases of Coronavirus in Greece, 495 in Total”. The National Herald. 20 Mart 2020.
66. ^“Fatality rates for covid-19 could vary enormously”. The Economist. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
67. ^“新型コロナウイルス感染症の現在の状況について（令和２年３月20日版）“. www.mhlw.go.jp (Japonca). Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
68. ^“COVID-19 Corona Virus South African Resource Portal”. sacoronavirus.co.za. 18 Mart 2020. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
69. ^“Corona Virus Update”. Ministry of Health (Indonesia).
70. ^“Update Corona 20 Maret: 369 Kasus, 32 Meninggal, 17 Sembuh”. CNN Indonesia. 20 Mart 2020.
71. ^“COVID-19 á Íslandi – Tölfræði”. www.covid.is(İzlandaca).
72. ^“Home – Ministry of Health and Family Welfare – GOI”. mohfw.gov.in (İngilizce). Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
73. ^“Updates on Covid-19 local situation”. Ministry of Health (Singapore).
74. ^Liu, Vanessa. “Singapore reports two Covid-19 deaths: Health Minister Gan Kim Yong”. The Straits Times(İngilizce). Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
75. ^https://ncovtracker.doh.gov.ph
76. ^“Philippines announces 19th coronavirus death,confirmed cases rise to 262”. Straits Times. 21 Mart 2020.
77. ^“Covid-19”. Ministry of Public Health (Qatar).
78. ^“First death from coronavirus registered in Moscow”. TASS. 19 Mart 2020. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
79. ^“О подтвержденных случаях новой коронавирусной инфекции COVID-2019 в России”. Rospotrebnadzor. 19 Mart 2020. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
80. ^“Оперштаб заявил об отсутствии в России летальных исходов от коронавируса”. RBC (Rusça). 19 Mart 2020. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
81. ^“Number of coronavirus cases in Russia up from 199 to 253 in past day”. TASS. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
82. ^“Оперативные данные. По состоянию на 20 марта 17:00”. Стопкоронавирус.рф (Rusça). 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
83. ^“Okužbo do 14. ure potrdili pri 341 ljudeh, opravljenih 10.980 testiranj”. RTVSLO.si (Slovence). Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
84. ^“Casos de Coronavirus COVID-19 en Panamá”. Ministerio de Salud de la República de Panamá(İspanyolca).
85. ^@Minsa_Peru (20 Mart 2020). “Reporte│Esta es la situación del coronavirus #COVID19 en Perú hasta las 12:00 horas del 19 de marzo. Se registran dos altas”(Tweet).
86. ^@Minsa_Peru (20 Mart 2020). “ENTREVISTA | La ministra @EHinostrozaP confirmó tres muertes por #COVID19 en territorio nacional y detalló las medidas que el #Minsa está implementando para contener el nuevo coronavirus en el Perú” (Tweet).
87. ^“Mexico cofirma dos muertos por coronavirus suma 203 casos positivos”. El Universal (İspanyolca). 21 Mart 2020. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
88. ^“Covid-19 Updates”. Ministry of Health (Bahrain).
89. ^“Together, We Fight The Virus!”. www.coronavirus.gov.hk. Hong Kong: Department of Health.
90. ^“Coronavirus en la Argentina: se detectaron 30 casos nuevos y son 158 en total”. La Nacion. 21 Mart 2020.
91. ^“Službena stranica Vlade”. Croatian Institute of Public Health.
92. ^“Casos actualizados de Coronavirus en Colombia”. El Tiempo.
93. ^“Nueva cifra de coronavirus en el país: ya son 145 pacientes”. El Tiempo (İspanyolca). 20 Mart 2020.
94. ^“Information about Coronavirus disease COVID-19”. Estonian Health Board.
95. ^“LIVE: Coronavirus in Lebanon | Number of Infections, News, Resources & Guides”. The961. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.
96. ^“Salud Pública: Hay 72 positivos por coronavirus en RD”. Listín Diario (İspanyolca). 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
97. ^“COVID-19”. covid19.rs. Ministry of Health (Serbia).
98. ^“Coronavirus: UAE announces 27 new cases, total now 140”. Al-Arabiya.net. 19 Mart 2020.
99. ^@mohapuae (20 Mart 2020). “MoHAP announces 27 new coronavirus “COVID 19″ cases, 5 recoveries”(Tweet).
100. ^“Tájékoztató oldal a koronavírusról Aktualis”. koronavirus.gov.hu.
101. ^“Актуални новини”. Ministry of Health (Bulgaria).
102. ^“首頁–衛生福利部疾病管制署“. Taiwan Centres for Disease Control.
103. ^“國內累計153名病例，28人解除隔離“. Taiwan Centres for Disease Control. 21 Mart 2020.
104. ^“Lithuania’s response to COVID-19”. lietuva.lt.
105. ^“COVID-19 – current cases”. Ministry of Health (New Zealand).
106. ^Aktuálne o koronavíruse na Slovensku rtvs.sk
107. ^@SPKCentrs (20 Mart 2020). “Iepriekšējā diennaktī veikti 528 izmeklējumi personām ar aizdomām par saslimšanu ar Covid-19, infekcija apstiprināta 25 cilvēkiem. Līdz šim Latvijā kopā veikti 3205 izmeklējumi pesonām ar aizdomām par Covid-19, apstiptināti 111 saslimšanas gadījumi ar COVID-19” (Tweet).
108. ^@KUWAIT_MOH (20 Mart 2020). “تعلن ⁧ #وزارة_الصحة⁩ عن تأكيد إصابة 11 حالات جديدة ب ⁧ #فيروس_كورونا_المستجدّ⁩ COVID19 ليصبح الإجمالي 159 حالة“ (Tweet).
109. ^“ISS – Istituto per la Sicurezza Sociale di San Marino”. www.iss.sm.
110. ^“Primeros dos pacientes COVID-19 dados de alta: pareja de estadounidenses dan negativo tras superar virus”. www.ministeriodesalud.go.cr. Ministerio de Salud. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
111. ^“Le Portail Officiel du Coronavirus au Maroc”. Ministère de la santé. 18 Mart 2020.
112. ^“Jedna osoba preminula od korona virusa u Srbiji, prvi slučajevi zaraženih u Sarajevu” (Boşnakça). slobodnaevropa.org. 20 Mart 2020.
113. ^“75 positius per Covid-19, dos a l’UCI en estat molt greu” (Katalanca). 19 Mart 2020.
114. ^“يروس كورونا المستجد (كوفيد–١٩)”. corona.moh.gov.jo(Arapça).
115. ^“Страница за состојбата со КОВИД-19 на Министерството за здравство”. Ministry of health (North Macedonia).
116. ^“Real-time Coronavirus condition in North Macedonia”. gdi.net (Makedonca).
117. ^“Bộ Y tế công bố thêm 4 trường hợp mắc COVID-19″. vtv.vn (Vietnamca). 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart2020.
118. ^Şablon:Https://www.worldometers.info/coronavirus/
119. ^“[WATCH] Coronavirus: 11 new cases, including first in Gozo, one patient has developed complications”. MaltaToday.com.mt (İngilizce). Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
120. ^“Situația epidemiologică prin infecția cu COVID-19 la data de 20 martie curent”. Ministerul Sănătății, Muncii și Protecţiei Sociale. 20 Mart 2020.
121. ^“Оперативна інформація про поширення коронавірусної інфекції COVID-19” (Ukraynaca). Ministry of Healthcare. 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart2020.
122. ^“DIRECT. Coronavirus : Un premier décès enregistré au Burkina”. Le Faso. 20 Mart 2020.
123. ^Şablon:Https://www.worldometers.info/coronavirus/
124. ^“COVID-19 live updates: Five new cases confirmed, one patient makes full recovery”. The Scoop.
125. ^“Corona Virus 2020”. www.epid.gov.lk. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
126. ^“Number of COVID-19 patients rises to 70”. Daily Mirror. 20 Mart 2020.
127. ^@OmaniMOH (19 Mart 2020). “MOH Statement No. 23 Registration of (9) new confirmed cases with #Covid_19” (Tweet).
128. ^“CORONAVIRUS : DEUX NOUVEAUX CAS ET TROIS GUÉRISONS (MINISTRE)”. APS. 19 Mart 2020.
129. ^“COVID-19 tally in Kingdom rises to 51”. Phnom Penh Post. 21 Mart 2020.
130. ^“Azərbaycanda cari vəziyyət – Koronavirus”(Azerbaycan dili). Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
131. ^“Gobierno Nacional confirma 42 casos de Coronavirus en Venezuela”. Ministerio del Poder Popular para la Salud (İspanyolca).
132. ^“О ситуации по COVID-19”. minzdrav.gov.by(Rusça). 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
133. ^“В Беларуси уже 69 случаев коронавируса, 15 пациентов выписаны”. by (Rusça). 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
134. ^“Все материалы” (Rusça). Ministry of Health (Kazakhstan). 20 Mart 2020.
135. ^“Two new COVID-19 cases tested positive – Afghanistan”. Ariana News. 20 Mart 2020.
136. ^“Afghanistan- Herat discharges first recovered coronavirus patient”. MENAFN. 14 Mart 2020.
137. ^ხშირად დასმული კითხვები: ge
138. ^“Number of coronavirus cases reaches 40 in Georgia”. Interpressnews. 19 Mart 2020.
139. ^Şablon:Https://www.worldometers.info/coronavirus/
140. ^“Trinidad and Tobago COVID-19 (Novel Coronavirus) Update # 29”. Government of the Republic of Trinidad and Tobago.
141. ^“Nismo poštovali preporučeno”: Registrovana tri nova slučaja koronavirusa, broj oboljelih popeo se na 13″. 19 Mart 2020.
142. ^“KKTC’de Kovid-19 vaka sayısı 33’e yükseldi”. aa.com.tr.
143. ^“Suman 24 los casos positivos de coronavirus en Honduras”. La Prensa (İspanyolca). 19 Mart 2020.
144. ^“Infecciones por coronavirus – COVID-19”. temas.sld.cu. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
145. ^“Konfirmohet edhe një rast me coronavirus në Kosovë – një 46 vjeçar nga Lipjani i kthyer nga Berlini” [Another case of coronavirus confirmed in Kosovo – a 46-year-old from Lipjan returned from Berlin] (Arnavutça). Telegrafi. 19 Mart 2020.
146. ^Noticias, ATB Digital-. “Asciende a 19 la cifra de casos confirmados de coronavirus en el país”. ATB Digital(İspanyolca). Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
147. ^“Macao confirms two new COVID-19 cases”. 19 Mart 2020.
148. ^Holness, Andrew (18 Mart 2020). “”Jamaica now has 15 confirmed cases of Covid-19.” -Dunstan Bryan, Permanent Secretary, Ministry of Health and Wellness”. @AndrewHolnessJM (İngilizce).
149. ^“CONTADOR OFICIAL COVID-19 EN PARAGUAY”. Ministry of Public Health and Social Welfare (Paraguay).
150. ^^a b “Live updates: Number of Coronavirus cases in the Channel Islands”. itv.com. ITV News. ITV. 12 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
151. ^Ojerinde, Dayo (19 Mart 2020). “Italian who brought coronavirus to Nigeria now negative – Lagos”. The Punch Newspaper. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
152. ^“First recovery from coronavirus reported in Monaco”. Monaco Tribune. 20 Mart 2020.
153. ^Ernesta, SHaron. “Seychelles and COVID-19: US, Australian nationals, foreign yachts banned; 7th case confirmed”. www.seychellesnewsagency.com. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
154. ^“Barbados records three more COVID-19 cases”. St. Lucia News Online. 19 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart2020.
155. ^“COVID SURINAME”.
156. ^“Novel Coronavirus (2019-nCoV)”. Ministry of Health (Bahamas).
157. ^“Deux cas de Coronavirus détectés à Brazzaville. Le gouvernement renforce son protocole”. Les Echos du Congo-Brazaville (Fransızca). 19 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
158. ^“Madagascar confirms first cases of coronavirus:President”. Reuters. 21 Mart 2020.
159. ^“Primer caso de COVID-19 en El Salvador pudo haber entrado por punto ciego en Metapán; se ha activado cerco sanitario por 48 horas en ese municipio”. Noticias de El Salvador – La Prensa Gráfica | Informate con la verdad(İspanyolca).
160. ^https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-haiti/haiti-declares-emergency-over-coronavirus-imposes-curfew-shuts-border-idUSKBN21700V
161. ^“Isle of Man Government – Coronavirus (COVID-19)”. www.gov.im. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
162. ^“China embassy donate medical items to Liberia”. China Daily. 19 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
163. ^“موريتانيا تسجل ثاني إصابة بفيروس كورونا“. 18 Mart 2020.
164. ^“Borders shut in several Asia-Pacific countries over COVID-19 fears, S. Korea unveils “unprecedented” aid package”. Xinhua. 19 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart2020.
165. ^“Coronavírus: Inglês de 62 anos é o primeiro caso confirmado em Cabo Verde”. publico.pt (Portekizce). 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
166. ^“Chad detects first COVID-19 case: report”. Xinhua. 19 Mart 2020.
167. ^ “Eswatini Government (@EswatiniGovern1) on Twitter”. Mobile.twitter.com. Erişim tarihi: 14 Mart 2020.
168. ^“Gambia confirms first COVID-19 case”. Xinhua. 18 Mart 2020. Erişim tarihi: 17 Mart 2020.
169. ^http://www.anp.ne/?q=article/le-niger-enregistre-son-premier-cas-de-coronavirus-officiel
170. ^Galo, Julio Estrada (19 Mart 2020). “Nicaragua confirma el primer caso de coronavirus”. La Prensa (İspanyolca).
171. ^“PNG’s first imported COVID-19 case”. Loop PNG via Facebook. 20 Mart 2020. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
172. ^Marsh, Kevin Rawlinson (now); Sarah; Quinn, Ben; Perraudin, Frances; Farrer (earlier), Martin; Greenfield, Patrick; Cowie, Sam; Wintour, Patrick; Wintour, Patrick; Willsher, Kim (20 Mart 2020). “Coronavirus live updates: global cases top quarter of a million, as Italy sees biggest daily rise in deaths”. The Guardian (İngilizce). Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
173. ^^a b c Anderson RM, Heesterbeek H, Klinkenberg D, Hollingsworth TD (Mart 2020). “How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?”. The Lancet. doi:1016/S0140-6736(20)30567-5. A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation—eg, minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies.
174. ^^a b “Community Mitigation Guidelines to Prevent Pandemic Influenza —United States, 2017”. Recommendations and Reports. Centers for Disease Control and Prevention. 66 (1). 12 Nisan 2017.
175. ^“How does coronavirus spread?”. NBC News. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
176. ^Rothe, C., Schunk, M., Sothmann, P., Bretzel, G., Froeschl, G., Wallrauch, C., Zimmer, T., Thiel, V., Janke, C., Guggemos, W., Seilmaier, M., Drosten, C., Vollmar, P., Zwirglmaier, K., Zange, S., Wölfel, R., Hoelscher, M., 2020. Transmission of 2019-nCoV Infection from an Asymptomatic Contact in Germany. New England Journal of Medicine. https://doi.org/10.1056/NEJMc2001468
177. ^Chan, J.F.-W., Yuan, S., Kok, K.-H., To, K.K.-W., Chu, H., Yang, J., Xing, F., Liu, J., Yip, C.C.-Y., Poon, R.W.-S., Tsoi, H.-W., Lo, S.K.-F., Chan, K.-H., Poon, V.K.-M., Chan, W.-M., Ip, J.D., Cai, J.-P., Cheng, V.C.-C., Chen, H., Hui, C.K.-M., Yuen, K.-Y., 2020. A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel coronavirus indicating person-to-person transmission: a study of a family cluster. The Lancet. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30154-9
178. ^From 13 March, testing of the normal population was discontinued, and is now only reserved for health professionals and acutely ill people in vulnerable groups. The Norwegian Institute of Public Health states there are more infected people in Norway than the figures show. The dark figures are presumed to be higher because of limited testing.
179. ^Testing of suspected infections has been semi-suspended in certain regions as of 12 March 2020, in order to focus efforts on people with increased risk of serious illness and complications.
180. ^https://emedicine.medscape.com
181. ^“China confirms deadly Wuhan coronavirus can be transmitted by humans”. Sky News. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak2020.
182. ^“Wuhan novel coronavirus (WN-CoV) infection prevention and control guidance”. Gov.UK. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020.
183. ^“Wuhan pneumonia virus outbreak: What we know so far”. CNA. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020.
184. ^“DOH monitors child from Wuhan, China who manifested flu-like symptoms”. Yahoo (İngilizce). 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020.
185. ^“Coronavirus | About | Prevention and Treatment”(İngilizce). CDC. 9 Ağustos 2019. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020.
186. ^“Wuhan pneumonia: Hong Kong widens net but can hospitals cope?”. South China Morning Post. 17 Ocak 2020. 21 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020.
187. ^“2019-nCoV Hastalığı” (PDF). Sağlık Bakanlığı. 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
188. ^“China’s coronavirus ground zero at Wuhan the destination for Matildas’ Olympic qualifiers”. ABC News. 22 Ocak 2020. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2020.
189. ^“Arşivlenmiş kopya” 懂球帝. n.dongqiudi.com. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
190. ^“China halts flights and trains out of Wuhan as WHO extends talks”. CNA. 23 Ocak 2020. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak2020.
191. ^武汉一线 | 菜价上涨，市民称白菜35一颗 [Wuhan First-line: Rising vegetable prices, napa cabbages 35 CNY each]. 澎湃新闻-The Paper (Çince). 23 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak2020.
192. ^Global Times (23 Ocak 2020). 武汉公共交通暂停运营 医护人员反映出行遇到困难 [Medical staff complain about communiting troubles as Wuhan halts its public transit]. Sina News (Çince). 23 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2020.
193. ^The British cruise ship Diamond Princess was in Japanese waters, and Japanese administration was asked to manage its quarantine, with the passengers having not entered Japan. Therefore, this case is neither included in the Japanese government’s official count nor in United Kingdom’s one. The World Health Organization classifies the cases as being located “on an international conveyance”.
194. ^“China cancels Lunar New Year events over deadly virus fears“. Deutsche Welle. 23 Ocak 2020. Erişim tarihi 24 January 2020.
195. ^Lum, Alvin; Sum, Lok-kei (25 Ocak 2020). “China coronavirus: Hong Kong leader hits back at delay criticism as she suspends school classes, cancels marathon and declares city at highest level of emergency“. South China Morning Post. South China Morning Post. Erişim tarihi 26 Ocak 2020.
196. ^“Çin’in 1000 yataklı virüs hastanesinde son durum”. CNNTURK. 27 Ocak 2020. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
197. ^“How China Can Build a Coronavirus Hospital in 10 Days”. Wall Street Journal. 30 Ocak 2020. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
198. ^“Çin’de yeni tip korona virüs salgını yayıldıkça önlemler de artıyor”. Anadolu Ajansı. 30 Ocak 2020. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
199. ^“Corona virüsü için Dünya Sağlık Örgütü uluslararası acil durum ilan etti (SARS benzeri yeni tip corona virüsü)”. NTV. 31 Ocak 2020. Erişim tarihi: 18 Mart2020.
200. ^Qin, Amy (7 Mart 2020). “China May Be Beating the Coronavirus, at a Painful Cost”. The New York Times. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
201. ^Bangkok, Justin McCurry Rebecca Ratcliffe in; Kong, Helen Davidson in Hong (11 Mart 2020). “Mass testing, alerts and big fines: the strategies used in Asia to slow coronavirus”. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağındanarşivlendi.
202. ^https://tr.euronews.com/2020/03/18/turkiye-nin-avrupa-ya-ac-lan-s-n-r-kap-lar-yolcu-giris-c-k-slar-na-kapat-ld
203. ^“Türkiye’de bu gece yarısından itibaren tiyatro, sinema, lokanta ve kahvehaneler kapılarını kapattı”. Euronews. Anadolu Ajansı. 16 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
204. ^“BAKAN SELÇUK, KORONAVİRÜS’E KARŞI EĞİTİM ALANINDA ALINAN TEDBİRLERİ AÇIKLADI”. Milli Eğitim Bakanlığı. 12 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart2020.
205. ^“Korona virüs endişesiyle vatandaş marketlere hücum etti… Un, makarna ve temizlik rafları boşaldı”. The Independent Turkish. 11 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart2020.
206. ^“Koruyucu maskeler karaborsada”. BirGün. 31 Ocak 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
207. ^“Ankara’da 40 metrelik kolonya kuyruğu”. Sputnik News. 11 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
208. ^Çolak, Umut. “İstanbul’da Toplu Taşıma Kullanımı 7,4 Milyondan 2,9 Milyona Düştü”. Amerika’nin Sesi | Voice of America – Turkish.
209. ^Şengül, Sefa (14 Mart 2020). “Türkiye 16 ülkeye kapılarını kapattı”. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 18 Mart2020.
210. ^“DEZENFEKTAN ÜRETEN MESLEK LİSESİ SAYISI 44’E ÇIKARILDI”. Milli Eğitim Bakanlığı. 16 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
211. ^“65 Yaş ve Üstü ile Kronik Rahatsızlığı Olanlara Sokağa Çıkma Yasağı Genelgesi”. İçişleri Bakanlığı. 21 Mart 2020. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
212. ^“YAŞLI İHBAR HATTI”. Milli Gazete. 22 Mart 2020. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
213. ^“Korona virüs (Covid-19): Dünya Sağlık Örgütü korona virüsü pandemi ilan etti – Pandemi nedir, ülkeleri nasıl etkiler?”. Cumhuriyet. BBC News. 12 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
214. ^“Kabe’de korona virüs temizliği: Tavaf durdu”. The Independent Turkish. 5 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart2020.
215. ^“Trump “ulusal acil durum” ilan etti”. Deutsche Welle. 13 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
216. ^“İtalya’nın tamamı karantina altında”. Deutsche Welle. 10 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
217. ^“İspanya: Bütün ülke karantina altına alındı”. Sputnik News. 14 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
218. ^“Corona Virüsü 26 Can Aldı 13 Şehir Karantina Altında”. Amerika’nın Sesi. 24 Ocak 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
219. ^“Fransa korona virüs nedeniyle alarm seviyesini 3’e yükseltti; kafe, restoran ve mağazalar kapanıyor”. Euro News. 14 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
220. ^“Attestation de déplacement dérogatoire et justificatif de déplacement professionnel”. interieur.gouv.fr. 17 Mart 2020. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
221. ^“Avrupa’da hangi ülkeler korona virüs sebebiyle karantina ve sokağa çıkma yasağı uyguluyor?”. Euronews. 21 Mart 2020. Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
222. ^“Son dakika: Bulgaristan’da bir ay OHAL ilan edildi!”. A Haber. 13 Mart 2020. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2020.
223. ^Ghareeb, Ali Makram (14 Mart 2020). “Musul’da korona virüs salgını nedeniyle sokağa çıkma yasağı ilan edildi”. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
224. ^“Euro 2020 Avrupa Futbol Şampiyonası, korona virüs nedeniyle 2021’e ertelendi”. Euro News. 17 Mart 2020. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
225. ^https://www.hurriyet.com.tr/dunya/son-dakika-2020-eurovision-sarki-yarismasi-iptal-edildi-41472090
226. ^https://www.ntv.com.tr/spor/son-dakika-2020-tokyo-olimpiyatlari-corona-virusu-salgini-nedeniyle1-yil-ertelendi,BBqje6nJwk6gR3GmenS0Tw
227. ^“THY, Çin’e uçuşlarını azaltıyor”. Milliyet. 30 Ocak 2020. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
228. ^^a b “How the Coronavirus Could Hurt Apple and Starbucks”. nytimes. 29 Ocak 2020. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
229. ^Bitmez, Serdar; İbicioğlu, Said (1 Şubat 2020). “Katar Havayolları Çin uçuşlarını askıya aldı”. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
230. ^“Hava yolu şirketleri Çin uçuşlarını durduruyor”. Sözcü. 29 Ocak 2020. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
231. ^“IKEA Çin’deki mağazalarını kapatıyor”. Sözcü. 30 Ocak 2020. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
232. ^^a b c https://www.hurriyet.com.tr/galeri-dunyada-dev-sirketler-teker-teker-kilit-vuruyor-iste-corona-virus-sebebiyle-uretim-durduran-fabrika-kapatan-sirketler-41470998/5
233. ^https://www.sakaryayenihaber.com/koronavirus/toyota-da-corona-karari-uretim-duruyor-h108613.html