ZEYTİNDE AŞI METODLARI

Kök aşısı 

Bilhassa bu aşı sulama ve diğer maksatlarla zeytin bahçesinin tesviyesi sonucu köklerde açılmalar meydana gelmiş ise bu tip aşılar ağaç kaybını önlemek için kaçınılmaz bir mecburiyettir. Bu metod uygulandığında aşılar toprak seviyesinin altında yapılmalı ve her bir aşı için gerekli tedbirler alınarak aşının zarar görmesi önlenmelidir. Aşı noktası uygun bir derinlikte gömülmelidir. Bilhassa verimli topraklara sahip zeytinliklerde bu metod başarılı olmaktadır.

Göz aşısı

Çok yaşlı ve hastalıklı zeytin ağaçlarının gençleştirilme budaması sırasında kabuk aşı ile aşılanmaları mümkün olmadığı takdirde, bu budama sonucu gelişen 1-2 yaşındaki sürgünlere göz aşısı tatbik edilebilir. Göz aşısı nispeten yavaş gelişmektedir. Kabuk aşısı yapmak suretiyle gelişimin göz aşısına nazaran 1 veya 2 yıl çabuklaştırmak mümkündür. Ekonomik şekilde tatbiki mümkün olan yerlerde kabuk aşısı yapılması tavsiye edilmektedir

Çoban aşısı (kabuk altı kalem)

Zeytin çöğürlerine genellikle çoban aşısı uygulanmakta olup, göz aşısı fazla yapılmamaktadır. Aşıda kullanılan kalemler, bir yıl önce oluşan sürgünlerden alınmaktadır. Kalemler karşılıklı iki göz ve iki yaprak ihtiva etmeli, boyları da 6-7 cm. kadar olmalı ve çöğürlerin kalınlığı ile orantılı olmalıdır. Ayrıca kalemin üzerindeki yaprakların 2/3’ü kesilerek su kaybetme yüzeyi azaltılmalıdır. Aşı kaleminin alt kısmı meyillice uzunlamasına kesilerek kama şekli verilmelidir.

Aşılama zamanı çöğürlere su yürüdükten sonra yani, çöğürler rahat kabuk vermeye başladığı zaman yapılmaktadır. Bu bölgelere göre Mart-Mayıs ayları olabilir. Aşılama işlemini sabah erken ve akşam vaktinde yapmakta fayda bulunmaktadır. Sıcaklık, rüzgâr ve şiddetli yağmur aşı tutma oranını olumsuz yönde etkilemektedir.

Dipleri daha önceden temizlenen çöğürlerin toprak sathından 10-15 cm. yukarısından tepeleri kesilmekte, yaprak ve yan dallar temizlenmektedir. Çöğürün kabuğu yukarıdan aşağıya doğru2 cm. uzunluğunda dikey olarak çizilerek, kabuk aşı çakısının küt tarafı ile yanlara hafif açılmaktadır. Kalemin alt ucu kesiğin 1-2 mm. aşağısına gelinceye kadar çöğürün kesilen kabuğu altına tutturulur.

Son zamanlarda rafya yerine aşı bandı kullanımı da oldukça yaygınlaşmıştır. Yapılan aşının kaynaması 15-20 gün’dür. Kalem üzerindeki yaprak parçalarının kendiliğinden dökülmesi veya dokununca düşmesi aşının tuttuğuna işarettir. Normal koşullarda aşı tutma oranı % 80-90 civarındadır.

Aşılar tuttuktan sonra, rafya veya bantların aşının gelişmesini engellememesi için çözülmesinde fayda vardır. Çöğürler aşılama başlamadan birkaç gün önce ve aşı yapıldıktan bir hafta sonra sulanmaktadır. Sulama sırasında aşı noktalarının su içinde kalmamasına dikkat edilmeli ve aşı parseli susuz bırakılmamalıdır. Bölgemizde Mart-Mayıs ayları arasında aşılanan çöğürler Sonbaharda Eylül ayında naylon torbalara alınarak aşı parselinde açılan tavalara dörtlü sıralar şeklinde sıralanmaktadır. Torbalar kendi yükseklikleri kadar çukura yerleştirilirler. Sıra genişliği fazla olduğu takdirde ortadaki fidanların gelişmeleri bozulmakta ve dallanma düzgünce istenilen şekilde olmamaktadır.

Torbalara konulacak harç 1/3 oranında bahçe toprağı, yanmış gübre ve kumdan oluşmaktadır. Aşı parselinden sökülen aşılarda fazla kökler kesilmekte, sürgünlerde uç alınarak torbalara dikilirler ve tavalara sıralanan torbalı fidanlara hemen can suyu verilerek işlem tamamlanır. Doğrudan torbalara şaşırtılan çöğürler de aynı şekilde torbalarda aşılama işlemine tabi tutulabilirler.

Kabuk aşısı

Bu aşı tipinde aşı ne kadar alçaktan yapılırsa, sonuç o kadar iyi olmaktadır. Aşının başarılı olabilmesinin ilk şartı, anaçtan kaldırılan kanadın veya kanatların korunmasına bağlıdır. Anaçtan tek veya çift kanat şeklinde kaldırılan kabuk aşının üzerine iyice sarılarak sıkıca bağlanmalıdır. Daha sonra aşının çözülmesi esnasında yüzey temizce kesilerek çıkarılır. Bilhassa ergin ağaçların gövde ve kalın dallarına uygulanmaktadır.

Aşılama, kalemlerin öz suyu yürüyüp aktif hale geldikten sonra ve anaçlar aşılamaya hazır olunca yapılmalıdır. Aşılamada en iyi sonuç, bilhassa çiçeklenme devresinin başında alınmaktadır. Yağmurlar erken başlar ve bol olursa Sonbahar vejetasyon devresinde de aşılama yapılabilir. Aşı kalemi alınacak dallar 2-4 yaşları arasında ve kalemden çıkarılacak kabuk üzerinde ise 2-6 adet göz bulunmalıdır. Kalın bir kabuk altına aşılar tatbik edilecekse kalemden çıkarılacak kabuklar daha uzun ve geniş olmalıdır. Aşı bağı olarak plastik sicimler kullanılabilir. Bu işlemden sonra aşı yerlerinin siyah polyethylenle örtülmesi tavsiye edilmektedir. Aşının çözüm zamanı, aşının tamamlandığı andan îtibaren 15-30 gün’dür.

Aşıların yapılacağı yerler ağaç üzerinde şeklen aşının yapılmasına uygun olan dallar kesilerek düzeltilmeli ve lüzumsuz olanlar tamamen çıkarılmalıdır. Aşılanacak anaçlarda aşıdan en az bir yıl evveline kadar bütün kesimler tamamlanmış olmalıdır. Aşıların ağacın en aktif ve en canlı kısımlarında veya çıkarılan kalın bir dalın bıraktığı yaranın hemen altından ve alçaktan yapılması aşının daha iyi gelişmesini sağlamaktadır. Aşı yerlerinin seçimi, ağaçta halen mevcut bulunan yaraların ve aşı sonrası yapılacak son kesimler ile aşılama sırasında mecbur kalınacak dal kesimleri göz önüne alınarak yapılmalıdır. Böylece yaraların kapanmasını güçleştirecek, aşının gelişmesini yavaşlatacak, ağacın dengesinin bozulmasına sebep olacak ve ağacın üzerinde birden fazla yaranın meydana gelmesi önlenmiş olacaktır.

Aşının yapılacağı yer, muntazam ve mümkünse dik olmalıdır. Böylece aşının anaca kaynaması tam ve mükemmel olacaktır. Aşılanmış gövde veya dallar aşı noktasından bir metre kadar yukarıdan kesilmelidir. Aşının sürmesi sonucu gelişen sürgün, buraya bağlanarak rüzgârdan kırılması önlenmektedir.

15-20 yaşlarında gövdenin dip genişliği 15-20 cm. olan ve eğri gelişmiş bir zeytin ağacı mümkün olduğu kadar toprağa yakın bir yerden ve gövdenin yukarı bakan tarafından tek bir aşı ile aşılanmalıdır.

Aşı kalemi üzerinde 2-6 adet göz bulunmalıdır. İlk yıl bu gözlerden çıkacak bir veya birden fazla filizin hepsinin birden gelişmesine fırsat verilmemelidir. Sonraki 2-3 yıl zarfında bu filizler içerisinde en düzgün ve kuvvetli gelişen teşvik edilerek üzerinde hiçbir kesim yapılmamalıdır

Aşı Materyallerinin Seçimi, Toplanması ve Muhafazası

Aşı kalemi seçilirken dikkat edilecek hususlar;

   (i)  Damızlık olarak seçilen ağaçlar hastalık ve zararlılarla bulaşık olmamalıdır.

   (ii) Aşı kalemleri, tacın dış kısmına isabet eden yüksek verimli normal gelişim gösteren dallardan alınmalıdır. Kalemler alındıktan sonra yapraklar derhal saplarından kesilerek temizlenmeli ve zedelenmeden ıslak kâğıda ve beze sarılmalıdır. Kalemleri Kış boyunca dondan ve güneş ışığından korunması için odun talaşı içerisinde polyethylen torbalarda muhafazası uygundur. İlkbahar ve Yaz aylarında kalemler yine polyethylen torbalar içerisinde soğutulmuş odalarda muhafaza edilebilirler. İç kabuk yüzeyleri kahverengiye dönüşmüş olan aşı kalemleri kullanılmamalıdır.