YAN ÜRÜNLER

PİRİNA

Zeytin meyvesi doğasından gelen özellikleri nedeniyle hasat edildiği haliyle doğrudan tüketilememektedir. Ancak işlenmiş sofralık zeytin olarak veya kendine has yağı ile gıda sanayinin önemli ürünleri arasında tüketime sunulabilmektedir. Bunun yanı sıra zeytinyağı üretimi esnasında elde edilen yan ürünler diğer başka sanayi dallarına ham madde oluşturmaktadır.

Pirina zeytin ağacı meyvesinin fiziksel işlemler uygulanarak yağının ve suyunun büyük kısmı alınmış küspesine verilen isimdir. Pirina bulundurduğu yağ ve kuru küspesi nedeniyle zeytin meyvesinin en önemli yan ürünüdür. Pirinanın ticari değeri, başlıca içerdiği yağ ve su miktarına bağlıdır. Pirina bünyesinde kalan yağ ve su miktarı zeytinyağı işleme özelliklerine bağlı olarak değişir.

Geleneksel hidrolik pres, sürekli 2- fazlı ve 3- fazlı santrifüjleme işlemi uygulayan zeytinyağı fabrikalarından elde edilmesine bağlı olarak farklı pirina tipleri mevcuttur. Bu farklı pirina tipleri 2-fazlı ve 3-fazlı sistem için sırasıyla %25-30 ve %45-55  nem içermeleri ile birbirilerinden ayrılmaktadır. Modern ve sürekli sistemlerden elde edilen pirina klasik sistemlerden gelen pirinaya oranla daha çok nem ve daha az yağ içerdiği için daha düşük ticari değer taşımaktadır.

PİRİNA YAĞI

Zeytinin işlenip zeytinyağının çıkarılmasından sonra pirinada kalan, organik bir çözücü ile ekstraksiyon sonucu elde edilen ve yeniden esterleşme işleminden geçirilmemiş yağa Pirina Yağı adı verilir. Pirina içerisinde %2-12 yağ içermektedir. Bu yağ nem miktarı yaklaşık % 5’e düşürüldükten sonra pirina işleme fabrikalarında ekonomik bir şekilde elde edilebilir.

Uzun süreli saklama koşulları ve yüksek sıcaklıktaki kurutma uygulamalarından dolayı elde edilen bu yağ düşük kalitelidir. Ham rafine edilmemiş pirina yağı kendine has ağır kokusu olan koyu yeşil renkli ve çok asidiktir. Pirinanın yüksek su miktarı hızlı bir bozulmaya ve bunun sonucunda trigliseetilerin hidrolizine sebep olur. Pirina bünyesindeki bekletilen yağın asitliğinin kısa sürede %5 ten %60 a kadar çıktığı rapor edilmiştir. Bu yüzden pirina yağı sabun üretiminde ve endüstriyel amaçlı kullanılır. Yağ asidi kompozisyonu bakımından zeytinyağına benzemektedir. Fakat yağın insan tüketimine uygun hale getirilebilmesi için rafine edilmesi gerekmektedir. son yıllarda yemeklik olarak üretilen pirina işlenmesini zorlaştırır. Verimin zaten çok düşük olduğu üretimde bu durum birim ürünün maliyetini de yükseltmektedir.

Teknik amaçlar veya insanların tüketimi için rafine edilmek üzere üretilen yağa ham pirina yağı denir. Ham pirina yğaından elde edilen yemeklik yağ iki kategoriye ayrılır.

  1. Rafine pirina yağı: orijinal trigliserit yapısı değişmeden ham pirina yağından rafinasyon yöntemleriyle elde edilen yağdır.
  2. Karma pirina yağı: rafine pirina yağı ve natürel zeytinyağı karışımı ile elde edilen yağdır.

Rafine Pirina yağının Kimyasal Özellikleri

Sterol Kompozisyonu % Limit Yağ asitleri Komp. m/m Limit
Cholestrol <0,5 Miristic Acid <0,05
Brassicasterol <0,2 Palmitic Acid 7,5-20
Campsterol <0,4 Palmitoleic Acid 0,3-3,5
Stigmasterol <camp Heptadecanoic Acid <0,3
Toplam B-Sitosterol >93 Heptadecanoic Acid <0,3
A7-Stigmastanol <0,5 Stearic Acid 0,5-5,0
Total Sterol ppm. >2500 Oleic Acid 55-83
Linoleic Acid 3,5-21
Linolenic Acid <0,9
Arachidic Acid <0,6
Gadoleic Acid <0,4
Beneic Acid <0,3
Lignoceric Acid <0,2
T. Oleic Acid <0,20

KARASU

Zeytinyağı endüstrisi atık suları (zeytin karasuyu) ispanya İtalya ve Yunanistan gibi Akdeniz ülkelerinde yüzyıllardan beri önemli bir kirlilik kaynağı olmuştur. Ancak üretimin son 35 yılda önemli ölçüde artması, üretim yapılan işletmelerin küçük ve üretim yağılan bölgelerin her yanına dağılmış durumda olması atık suların doğrudan toprağa veya yer altı sularına boşaltılması nedeniyle çevresel etkileri son yıllarda ön plana çıkmıştır.

Zeytinyağı üretimi atık suları esas olarak zeytinde bulunan maddleri içermektedir. Ancak zeytinyağı üretiminden kaynaklanan zeytin karasuylarının çok yüksek konsantrasyonlarda biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOI), Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOH) askıda katı madde  (AKM) yağ ve gres ve fitotoksik özelliği olan çeşitli fenol ve polifenol bileşikleri içermeleri söz konusu sektör atık sularının önemli bir kirletme potansiyeline sahip olduklarını göstermektedir.

Zeytinyağı üretiminde oluşan karasuyun tipik özellikleri şunlardır.

  1. Koyu kahverengi menekşe tonlarında ve hatta siyah renkte
  2. Kuvvetli zeytinyağı kokusuna sahip
  3. KOB/BOIS oranı 2,5-5 arasında ve KOI değeri 220 g/l’ kadar çıkabilen
  4. pH’ laru 3-5,9 arasında değişen asidik
  5. Yüksek polifenol içeriği (3-80 g/l)
  6. Yüksek katı madde içeriği (20g/l)

Zeytinyağı karasuyu asidik pH ve yüksek organik madde içeriğine sahiptir. Askıda katı madde pektinler şeker fenol bileşikleri ve bitkisel yağları da büyük miktarlarda içermektedir. Diğer taraftan karsu içerdiği aromatik bileşikler basit ve kopleks şekerlerden dolayı yüksek enerji kaynağı potansiyeline sahiptir. Karasuyun içerdiği maddelerin kazanımı konusunda da çalışmalar yürütülmektedir.

YAKIT

Yağı alınmış pirina, kükürt içermemesi ve düşük kül yüzdesinedeniyle yenilebilir enerji kaynağı olarak birçok ülkede kullanılmaktadır. Türkiye’de de Çevre ve Orman Bakanlığı, alternatif enerji çeşitlerinden olan biyokütle kapsamında ele alınan pirinanın, yakıt olarak kullanılabileceğini belirtmiştir. Böylelikle pirinanın direkt olarak evsel ısınma ve sanayide enerji kaynağı olarak kullanılması ile ülke ekonomisine kazandırılması sağlanmıştır. Sanayide, özellikle zeytinyağı ve/veya pirina yağı rafinerilerinde, kendi atıklarını değerlendirdikleri için ekonomik açıdan oldukça önemli kazançlar elde edilmektedir. Günümüzde pirina; elektrik üretiminde, sıcak su ve buhar imalinde kireç ocaklarında, merkezi kalorifer sistemlerinde ve sanayi kuruluşlarında, buhar üretiminde ve kızgın yağların ısıtılmasında yakıt olarak kullanılmaktadır. Ayrıca pirina, bazı yörelerimizde evsel ısınma amaçlı olarak da kullanılmaktadır.

Dünyadaki enerji ihtiyacı artışı ekonomik gelişimlere paralel olarak artış göstermektedir. Artan enerji ihtiyacını karşılayacak enerji üretimi ve çevre kirliliği yönetmeliklerini karşılayacak uygun enerji kullanımını, yenilenebilir bir enerji kaynağı olan biyokütle kullanımını çok önemli bir hale getirmektedir. Biyokütle kullanımı ile üretilen enerji güçlü bir kalkınmaya yardımcı olurken, Kyoto Antlaşması’nın hedefleri ile örtüşmesi açısından oldukça gereklidir.

Böylece Türkiye’de oldukça büyük bir sektör olan zeytinyağı üretiminde senelerce atık madde olarak çevre kirliliği yaratmış olan pirinanın yakacak olarak endüstriye kazandırılmasının gerekliliği anlaşılmaktadır. Diğer yakıtlarla karşılaştırıldığında oldukça düşün maliyeti, yüksek ısı değeri (3600 kkal/kg) ve yenilenebilir oluşu yanında çevreye dost (kükürt oranı kütlece %0.05 – 0.1) bir yakıt olması gibi özellikleriyle, pirina yakılmasının endüstriye getireceği yararlar oldukça fazladır. Pirina kömür ile kıyaslandığında; daha ucuz, oldukça düşük kükürt miktarı ve her yıl elde edildiği için yenilenebilir olduğundan dolayı daha avantajlı bir enerji kaynağıdır. Pirina tek başına kullanılabileceği gibi düşük kalorili linyit kömürü gibi diğer yakıtlarla birlikte de yakılabilir.

HAYVAN YEMİ

Ham pirinadan hayvan yemi üretmek için ilk önce çok yüksek olan asitliğinin ayarlanması ve yağının alınması gerekmektedir. Yağı alınmış ve asitliği düzenlenmiş katı pirina hayvan yemi fabrikalarına gönderilerek buralarda hayvan yemi olarak üretilmektedir. Hayvan yemi olarak tercih edilmesinin en büyük nedeni ucuz olmasıdır. Ancak, protein bakımından fakir olması ve yüksek miktarda selüloz içermesi ise en büyük dezavantajıdır.

SABUNLUK PİRİNA YAĞI

Çeşitli nedenlerle zamanında işlenilmeyen yağlı pirinalar fermante olarak içindeki pirina yağı asidi yükselir. Bu bekletilmiş pirina işlendiği zaman çıkarılan yüksek asitli pirina da sabun ve kozmetik sanayinde ham made olarak kullanılır.