ZEYTİN AĞAÇLARINDA BUDAMA

BUDAMANIN TANIMI

Ağaçlara belli bir şekil vermek ve onları en üst düzeyde verime ulaştırmak amacıyla sürgün gelişimini uyararak veya engelleyerek tabii gelişim şeklini değiştirmek için ağaçlara uygulanan işlemdir.

Ağacın bir kısmının veya tümünün yapısının düzeltilmesidir.

BUDAMANIN AMACI

Canlılığı dönemince azami verimliliğini artırmak, Gençlik dönemindeki verimsiz devreyi kısaltmak, Gerileme, yaşlanma ve ölüm devresini geciktirmek, Verimlilik dönemini uzatmak, Bitkisel ve üretken fonksiyonları arasındaki dengeyi sağlamak, Maksimum bir üretimle hayatiyet arasındaki dengeyi korumak, Yaşlanmayı ve ölüme doğru gitmeyi geciktirerek en üst düzeyde bir üretim sağlamak.

BUDAMADA DALLAR VE DALLARIN KONUMU

Ağacın dalları içersinde ışıktan en iyi yararlananlar üst kısmı olup dik büyüme gösterir, daha az verimlidir.

Ağacın üst ve dış yüzeyinde bulunan zeytin deneleri daha iri ve daha fazla yağ ihtiva eder,

Orta dış yüzeydeki meyvelerin ise yağ kapsamı ve meyve büyüklüğü orta düzeydedir.

Daha alttaki yatay dallar genellikle daha az ışık alır, verimleri boldur,  erken yaşlanırlar,

İç kısımdaki ışık almayan dallar ise pratik olarak daima gölgede bulunurlar, bu dallarda yağ verimi düşük, meyveleri daha küçük, ürün azdır.

Şekil 1: Zeytin ağacı üzerindeki meyvenin konumlarına göre dane ve yağ oranları

Şekil 2: Zeytin ağacının budanması sırasında bir dalın çıkarılması için yapılan değişik kesimler;

1. Kesilmemiş Dal 

2. Kötü kesim, Çünkü ana dal zarar verecek şekilde çok dipten kesilmiş,

3. İyi kesim, öneriler bu doğrultuda olmalıdır.

4. Bırakılan tırnak üzerindeki yara zor iyileşir ve dal kurur, kötü bir kesim örneği,

AĞACIN BUDAMAYA TEPKİSİ

Zeytin ağacı kendi varlığını ve ürününü korumak üzere budamaya aşırı duyarlılık gösterir.

Yaşlı ağaçlarda her bölgede sürgünler ve obur dallar gelişir.

Gövdenin üst ve alt kısmında, boyun noktasında ve ana dallarda çıkan sürgünler kesilmelidir.

Obur ve meyve dallarının tamamen çıkartılması doğru değildir.

Işıktan en iyi yararlanmak için; tacı dilimli şekilde girintili çıkıntılı budamak gerekir.

Gençleştirme döneminde mümkün olduğu kadar zeytin ağacının ve çeşidinin tabi eğiliminin dikkate alınması gerekir.

Şekil 3. Zeytin ağacında budama eğilimi;

A. Zeytin ağacı genel olarak küre şekline yatkındır.

B. İyi aydınlatma için girintili çıkıntılı budanmalıdır.

Fazla yapraklı aşırı büyük taç yapısı, ağacın fazla terleterek su kaybını arttırır, meyveye zarar verir, meyve küçük kalır, meyve eti azalır, dolayısıyla yağ randımanı düşer.

BUDAMANIN UYGULAMA ZAMANI

Zeytin ağaçlarının budaması genellikle hasattan sonra başlar.

Yeşil sofralık zeytin ağaçları Kasım – Aralık ayında budanır.

Yağlık zeytin çeşitlerinde budama Şubat- Mart ve Nisan aylarında yapılır.

Don ihtimalinin olduğu bölgelerde don tehlikesi geçtikten sonra budama yapılmalıdır.

Ağaca su yürüdüğü ve kabuğun odundan ayrıldığı dönemlerde yapılan kesimlerde hafif tırnak bırakılarak kesim yerlerine macun sürülmelidir.

Ağacın yaz dinlenme periyodunda kalın ve kurumuş dallarının çıkartılması gerekir.

Yaz budamalarında güneşin etkisi ile kabuğun kavlamasını önlemek için güneşte kalan kısımlara badana yapılmalıdır.

Yazın yapılan uygulamanın amacı meyve iriliğini artırmaktır.

ZEYTİN AĞACINDA BUDAMA ARALIĞI

Akdeniz zeytinliklerinin çoğunda budama iki yılda bir yapılır.

Verimli topraklar üzerinde bulunan, yeterli yağış alan, iyi şekil verilmiş, genç ağaçlarda budama aralığı iki yıldan fazla olabilir.

Esası; Dolu ürün yılından önceki kış döneminde, meyve dallarının çıkartılması ile ürün fazlalığının giderilmesidir.

Budama, alternansını hafifletmek amacıyla bol ürün yılından sonra yapılmalıdır.

Aralama budaması; az ürün yılından sonra yani çok ürün yılının başında yapılmalıdır.

Budamadan sonra iyi bakım tedbirleri uygulanmalıdır.

Ağacın besleyebileceği kapasitenin üzerinde meyveye yüklenmesi alternansa neden olur.

BUDAMA ÇEŞİTLERİ

1.ŞEKİL BUDAMASI

Amacı; Ağacın mahsuldar döneminde ürüne destek sağlayacak olan iskeleti veya çatıyı oluşturmaktır.

İlk yıllar yapılan sert budamalar;

Bitkinin gelişmesini zayıflatır, Ağacın ürüne yatmasını geciktirir. Bu uygulamalar zorunlu olarak minimum seviyede tutulmalıdır. Ağaca tabii eğilimine uygun bir şekil vermek gerekir.

Dekara 15 ağacın üzerinde dikim yoğunluğu olduğu takdirde ağaçlar tek gövdeli tesis edilmelidir.

Yeni dikilecek fidanlar dikkatlice hazırlanmış ve gübrelenmiş toprağa dikilir.

Yanı başına2 metreboyunda herek verilmeli, fidan geniş bantlarla hereğe bağlanmalı, bağların gövdeyi ve ana dalları boğmaması için zaman zaman kontrol edilip değiştirilmelidir.

Topraktan itibaren 40–50 cm’ deki sürgünlerde uç alma yapılmalı.

Fidanlara süratli büyüme sağlamak üzere ilk iki yıl çok iyi bakım yapılmalıdır.

Yeni dikilen zeytin fidanlarında ilk iki yıl boyunca budama yapılmamalı veya budama asgari düzeyde uygulanmalıdır. Bu tip kesimler yaz döneminde yapılmalıdır.

İlerde ağacın çatısını teşkil edecek dalların dışında, sonradan çıkarılması düşünülen kuvvetli dalların uçları alınarak yaprak aktivitelerinden faydalanmalıdır.

İlk iki yıl geçtikten sonra hafifçe ilk şekil budaması yapılmalıdır.

Ağaç amaca uygun olarak 0,6–1 metre yükseklikteki gövdeden 15–20 cm aralıklarla, düzgün dağılım gösteren 3 dal bırakılarak şekillendirilmelidir.

Çok yüksekten yapılan taçlandırma ilerde ağacın verimliliğini azaltır.

Gençlik dönemindeki budamalar önemli ölçüde ürün kaybına yol açar ve ağacın gelişmesini etkiler.

Genel anlamda istenen serbest bir şekil, bu şeklin acele edilmeden tedrici ve hafif budamalarla elde edilmesidir.

Hiç bir zaman tarif edilen bir şeklin elde edilmesi için ağaçları tamamen değiştirecek tarzda budamalar yapmaya gerek yoktur.

 

 

Herek

Bağ

Çanak

Uç Alma  Muhtemel

Sürgün

Çıkış

Bölgesi

Yanlış

Doğru

  Şekil.4. Şekil Budaması Şekil 5.Budamada Kesimler

 

2.MAHSÜL BUDAMASI

Güneş ışınlarından azami olarak yararlanmalıdır. Dallar arasında denge kurulmalı uygun seyreltmelerle tacın iç kısmındaki ışıklanma arttırılarak ağacın iskeletini meydana getiren dallar arasındaki denge muhafaza edilmelidir. İnce dalların aşırı seyreltilmesinden kaçınılmalıdır.

Bu durum yaprak/odun oranında düşmesine neden olarak buna bağlı olarak ağaçta dengesizlikler ve ürün miktarında azalmalar ortaya çıkarır.

Mahsuldarlık dönemi esnasında iki yılda bir gerçekleştirilen budama her yıl gerçekleştirilene göre daha avantajlıdır.

Sofralık zeytinliklerde sulama gereksinimi nedeniyle daha iri dane elde etmek amacıyla biraz daha kuvvetli bir budamaya gereksinim vardır.

Ağaçların yüksek bir yaprak/ odun oranına sahip olduğu bu verimlilik periyodu boyunca budama işlemi taç içersindeki ışıklanmayı arttırmaya yönelik olmalıdır.

Güneşin gövdeyi ve ana dalları doğrudan etkilemesi bu kısımların yanmasına ve erken yaşlanmasına neden olur.

Ağaçların optimum taç hacmi aşıldığı takdirde yaprak/ odun oranındaki hızlı ve kademeli bir düşüşe bağlı olarak alternans artar, bahçenin ortalama ürün miktarı azalır, zeytin dane kalitesi veya yağ randımanı azalarak hiç ağaç ürün vermeyebilir.

Meyve tutumu ve ağacın gelişme durumu arasında yüksek bir yaprak/ odun oranı ile sağlanan dengeye uygun bir budama yapılır.

Ağacın üzerinde ağacın besleyebileceği kuraklıktan etkilenmeyeceği kadar dal bırakılma1ıdır.

Sık dikilen plantasyonlarda kökler toprağı tamamen kaplar, ağaçlar arasında topraktaki su ve besin maddeleri dışında güneş ışınından faydalanma konusunda rekabet olur.

Tacın sıkışması ile yeterli ışık alan verimli bölüm topraktan uzaklaşır, ağaçların verimi düşer.

Hasat, toprak işleme gibi kültürel işlemlere mani olan alçak dallardan budanmalıdır.

2.1. SOFRALIK ZEYTİNLERDE MAHSUL BUDAMASI

Ürünü sofralık olarak değerlendirilecek zeytinliklerde meyve iriliği önemli olup bu iriliğe ulaşamayan meyve sayısının değeri yoktur.

Mahsul yılından sonra iki yılda bir uygulanacak şiddetli meyve dalı seyreltilmesi ile dane iriliği sağlanır.

Sert mahsul budamasında dane irileşir ancak; verimde azalma görülür.

2.2. MEYVELERİN KİMYASAL YOLLA SEYRELTİLMESİ

Meyvelerin kimyasal yolla seyreltilmesi; sofralık zeytinliklerde sert mahsul budaması yerine kullanılabilecek bir teknolojidir.

Amaç;  dane boyutlarını artırmak amacıyla ağaçtaki meyve sayısını azaltmaktır.

Uygulama;  meyveler 3–4 mm çapına ulaştığında 150–250 ppm NAA çözeltisi çiçeklenme yılında (çiçeklerin %80’nin açtığı) tam çiçeklenmeden sonra 10–20 gün içerisinde uygulanır.

2.3. DALLARDA BİLEZİK ALMA VE EĞME

Ağacın verimliliğini artırmak için bilezik alma ve eğme ile ağaç desteklenebilir.

Eğme; dalları aşağı doğru eğilir, uç kısım zayıflatılarak meyvelenme teşvik edilir.

Aşırı eğmede ise, eğilme noktalarından verim sürgünleri oluşabilir.

Bilezik alma; ikinci derece dalların dip kısmından kesim yerinin üzerindeki yapraklar tarafından hazırlanan özsuyu akışını engellemek üzere kabuk çıkarmadır.

Verimsizleşen dal bol ürün yılından sonra çıkartılır.

Gövde kabuğundaki çizme işlemlerinde özsuyunu kesmek ve istenilen yerden sürgün çıkmasını sağlamak için yapılır.

2.4. MEKANİK MAHSUL BUDAMASI

Mahsuldar dönemde, elle mahsul budaması entansif zeytinlerde uygulanabilir.

Taç büyüklüğü, yaşlılık, yüksek verim gibi erken yaşlanan entansif zeytinleri gençleştirmek için,

Entansif zeytinliklerde makine geçişlerini kolaylaştırarak, tacın küçültülmesi ve ışıklanma için kullanılabilir

2.5.GENÇLEŞTİRME (YENİLEME)  BUDAMASI

 Gençleştirme budaması, artan alternansı azaltmak için, zayıf büyümeyi ortadan kaldırmak için, küçük yapraklı veya yapraksız kalan dalların düzelmesi için, bozuk yaprak/odun oranının artırmak için yapılır.

Zeytin ağacında gençleştirme budanmasında doğru ve yanlış kesimler;        

Zeytinde tüm canlılığı süresince yavaş seyreden bir çökme meydana gelir.

Yaş ilerledikçe ağaçların odun aksamı yavaş yavaş artar. Alternans artar, ürün kalitesi bozulur, ortalama ürün miktarı düşer.

Zeytinin yaşlı odun kısımlarındaki uyarılan uyur gözleri normal odun gözleri olarak gelişir.

Yaşlanma; ağaç yaşının yanında, toprak kalitesi, ortalama yağış, sulama, gübreleme,  budama, dikim şekli gibi faktörlerin etkisi ile ortaya çıkar.

Yaşlı odun ve ana dalların gövde ile bağlantısının bir kaç cm üzerinden uygulanan budama ile ana dallardan biri çıkarılır.

Bu kesim normal olarak öz su akışının yoğun olduğu uyur göz bölgesinde, kuvvetli sürgünlerin çıkışını teşvik eder.

Gençleştirme operasyonlarının ana dal seviyesinde kademeli olarak yapılması gerekir.

Ağaçlar tamamen gençleştirildikten sonra bu işleme yaşam periyodunca devam edilmelidir.

Şekil 6.Yaşlı Zeytin ağacında gençleştirme budaması.

1.İlk dalının kesimi, 2.Sürgünlerin çıkışı, 3.Kuvvetli sürgünle diğer yenileme kesimi, 4.Yeni sürgünler,

5.Yeni dal oluşumu,  6.Başa dönerek yenden kesime devam

BUDAMADAN SONRA YAPILMASI GEREKENLER

Kesim yerlerine katran sürülmelidir.

Güneşe maruz kalan gövde ve ana dallara zarar görmemesi için kireç badanası yapılmalıdır.

Budama işlemi bittikten sonra ağaçlara bordo bulamacı veya bakırlı ilaçlarla bir ilaçlama yapılmalıdır.

Zeytin dal kanseri ile bulaşık zeytin ağaçlarına yaz budamaları tatbik edilmelidir.

Budama aletlerinin ve yara yerlerinin ilaçlanması gereklidir.

       Resim 1,2,3: Ağaçlarda Muhtelif Budama Şekilleri